Onze kwetsbaarheid blootgelegd

 In deze Covid-19-tijden wordt op een ongenadige manier onze menselijke kwetsbaarheid blootgelegd. Deze kwetsbaarheid lag ondergesneeuwd onder een tapijt van vertrouwen in wetenschap en 'vooruitgang' (wat dat ook moge inhouden).Onze menselijke grootsheid tonen wij nu niet alleen door onze geavanceerde zoektocht naar een vaccin maar ook door onze zorgzame omgang met onszelf en met elkaar. Hoe we met deze paradoxale spanning van zwakheid en waardigheid kunnen leven is ons voorgeleefd door Jezus en is een uitdaging voor ieder van ons...

Sommige hedendaagse kunstenaars slagen erin ons dit op een heel beeldende manier te tonen, zonder dat het Jezus-verhaal expliciet getoond of vermeld wordt. Zo de Amsterdamse kunstenares Marie-Luc Grall met een werk op japans papier (100 x 180 cm) getiteld: Presence-Absence. De ribbenkast zonder longen en de naar omhoog reikende handen maken dit werk voor mij actueel: corona tast de longen aan en die altijd te ontsmetten handen vragen of bieden hulp...

(©Marie-Luc Grall in Eeuwig kwestbaar, blz. 83)

Dit werk was te zien in een tentoonstelling in 1997, georganiseerd door de Theologische Faculteit van de Rijksuniversiteit Groningen. In de bijhorende catalogus schrijft de artieste over dit werk nog het volgende : 

"In het werk dat ik hier presenteer heb ik in zekere zin een beleving van de werkelijkheid, of juist de afwezigheid van werkelijkheid, in beeld gebracht. De getekende en geschilderde vormen verwijzen enerzijds naar resten, flarden of overblijfselen, dus naar iets dat al geweest is, en anderzijds naar wat nog aan het ontkiemen is. De vormen hebben hun volmaakte staat al achter zich gelaten, en tegelijkertijd zijn ze er nog niet. De wolken op de achtergrond staan, net zoals in de religieuze schilderijen van El Greco, voor een verlangen naar spiritualiteit en transcendentie. Met mijn werk wil ik bij de toeschouwer een emotie te weeg brengen die door alle elementen van het werk (ondergrond, presentatie, vormen) wordt gevoed. Door de kwetsbaarheid van het papier bijvoorbeeld wordt naast het zien ook het zintuig van het voelen geprikkeld en daardoor een aspect van de werkelijkheid ervaren." (uit: Eeuwig kwetsbaar. Hedendaagse kunst en religie. uitg. Boekencentrum, Zoetermeer, 1997, blz.82)

God dichten tot Hij opengaat - 17-

 In de bloemlezing van Koen Stassijns en Ivo Van Strijtem  (Lannoo, 2011) "Van God los. Gedichten over geloof en ongeloof" was ik getroffen door een vers van Anne Sexton (1928-1974) waarin ze een proces beschrijft dat mij doet denken aan een van de apoftegmata ofte oude spreuken van de eerste monniken, korte verhaaltjes en gezegdes die werden overgeleverd en waarin de 'praktische' theologie van het monnikendom verwoord werd in al zijn verscheidenheid. 

Daar was een verhaal wat mij altijd heel erg aansprak over een monnik die de verveling in zijn kluis beu was en dacht: om God te vinden moet ik op zoek naar andere broeders die mij zullen kunnen tonen waar God is. Zo zwerft hij rond maar op het einde van het verhaal komt hij terug in zijn eigen kluis en komt hij daar tot het besef dat zijn weg naar God die kluis is. Dit is wat ik vanuit mijn geheugen overgehouden heb van het verhaal. Maar dit is ook de kern van het vers van Sexton : god moet je niet te ver weg zoeken. 

GODEN

Mevrouw Sexton ging op zoek naar goden.

Eerst zocht ze in de lucht -

of ze geen grote witte engel met een blauw kruis zag.

Geen één.

Vervolgens keek ze in alle geleerde boeken

en de tekst spuwde op haar.

Geen één.

Ze ging op bedevaart naar de grote dichter

en hij boerde in haar gezicht.

Geen één.

Ze bad in alle kerken ter wereld

en leerde heel wat over cultuur.

Geen één.

Ze ging naar de Atlantische en de Stille Oceaan, want God was beslist...

Geen één.

Ze ging naar Boeddha, Brahms en de piramiden

en vond immense ansichtkaarten.

Geen één.

Ze reisde naar haar eigen huis terug

en de goden van de wereld zaten in het toilet opgesloten.

Eindelijk!

riep ze uit,

en deed de deur op slot.

(Van God los, blz. 159-160)

De titel van het gedicht heeft het over 'goden' en dat kan enkel voor verwarring zorgen, want wat betekent dat woord 'god' of 'goden'. Wat kunnen we weten over God? Velen zeggen niets en betittelen zich als 'agnost' maar zonder het te beseffen leunen ze dicht aan bij vele gelovige zoekende christenen die ook zeggen dat ze niets met zekerheid kunnen zeggen over 'God'. Daarover las ik onlangs een klein maar verhelderend stukje op een blog van ene pater Hugo, die woont in de kluizenarij van Onze Lieve Vrouwe van de besloten tuin, in Warfhuizen (provincie Groningen, Nederland). Als je via deze link dat wil nalezen, moet je wel even doorscrollen naar beneden (minstens 7 items ver) tot je aan de afbeelding komt van boven in deze post maar met een groot rood kruis erover heen. 

http://www.beslotentuin.nl/blog/

God dichten tot Hij opengaat -16-

 De bloemlezing "Van God los", samengesteld door Koen Stassijns en Ivo Van Strijtem (Lannoo, 2011) bevat ontzettend veel mooie verzen over religie in al zijn aspecten. Een van de teerste vind ik onderstaande korte vers van de Nederlandse dichteres M. Vasalis.

In een kwetsbare vlinder die zomaar voorbijvliegt ziet de dichteres God geopenbaard, maar tegelijk beseft ze hoe broos en vluchtig dat is, hoe een donkere schaduw hangt over de frisheid. Deze enkele lijnen nodigen uit om oplettend ze zijn voor wat zomaar aan ons voorbijkomt in de natuur maar even zo goed via mensen ; zo kan God ons nabij komen...

De zomerwei des ochtends vroeg.

En op een zuchtje dat hem droeg

vliegt een geel vlindertje voorbij.

Heer, had het hierbij maar gelaten.

(Van God los, blz. 189)

(© ARK Natuurontwikkeling)

Zoals de profeet Elia Gods nabijheid beleefde : niet in storm of aardbeving of vuur.  "Na het vuur klonk het gefluister van een zachte bries." (Nieuwe Bijbelvertaling boek 1 Koningen 19,12), zo lees ik deze ervaring ook in het vers van Vasalis.

Maar in de laatste lijn verzucht de dichter: God, had het hierbij gelaten! Waarom ze dat zegt is niet zo duidelijk: een verlangen naar ongeschondenheid en eenvoud? een verwijt dat Hij zijn werk 'verknoeit' heeft doordat die broosheid alsmaar bedreigd en vernietigd wordt? een gevoel van onmacht omdat de natuur niet zo luchtig is als dat zomerochtendbeeld? We hebben er het raden naar en dat maakt juist de sterkte uit van dit gedicht. Als lezer worden we terug geworpen op onszelf. En als gelovige kan het verhaal van Elia ons hier ook een lezing voorstellen die best confronterend is.

Icoon profeet Elia
©Abdij van Tongerlo

Elia is moe van het tegen de stroom in roeien en van de confrontatie met de machthebber van zijn dagen, koning Achab en koningin Izibel. Hij trekt zich terug in een spelonk en daar beleeft hij sterke emoties en ervaringen: storm en vuur, maar daarin herkent hij zijn God niet. Dan volgt een zachte wind : daar is God volgens de vurige profeet Elia.  De stille bries lokt hem terug op pad om onrecht en machtsmisbruik terug te bestrijden. Deze frêle stille wind wordt de nieuwe levensadem van Elia, de kracht om zijn verantwoordelijkheid op te nemen. Want, als er een iets duidelijk is uit de verhalen van Israël en van Jezus, dan is het dat de mens altijd weer en altijd weer opgeroepen wordt zich in te zetten voor anderen. 

In verband met deze passage raad ik een overweging aan van de Antwerpse historicus en protestantse theoloog Dick Wusten :

https://dick.wursten.be/preken/1kon19.htm

Crypte St. Hermeskerk Ronse

 In Ronse onder de St.Hermesbasiliek bevindt zich  de grootste crypte van België. Op deze plek werden de relieken van de heilige Hermes bewaard en vereerd tot aan de Franse Revolutie. Sedert 2014 is de crypte heringericht zodat je er heel wat archeologische vondsten kan zien en een toelichting krijgt bij de middeleeuwse heiligenverering van Hermes. Zeer aan te raden...

Zie maar...

Film A Hidden Life en daarna...

 In de vorige post lichtte ik de film toe van Terrence Malick  "A Hidden Life" over de Oostenrijkse boer Franz Jägerstätter en zijn gewetensbezwaren tegen Hitler en het nazisme vanuit zijn christelijke overtuiging. 

Filmbeeld

De regisseur brengt met beeld en muziek een indrukwekkend portret van een kleine mens in een onooglijk dorp die een kiezeltje is in de laars van het nazisme. Hoe klein en verborgen die kleine man in dat kleine Alpendorpje ook is, toch is hij een zandkorrel die dreigt dat de machinerie van geweld en onderdrukking vast zou lopen. En deze bedreiging moet opgeheven worden . Ofwel schikt hij zich naar het geheel, ofwel moet hij verdwijnen. In alle bescheidenheid blijft Franz opkomen voor zijn interpretatie van het evangelie, ook al vindt hij geen steun bij de plaatselijke dorpspastoor en bij de bisschop.  Naast zijn geloof is het vooral de liefde voor zijn vrouw en kinderen die hem overeind houdt tijdens zijn gevangenschap en op het moment van zijn executie.

Zijn leven eindigde misschien in Berlijn op 9 augustus 1943, maar de invloed van dit verborgen leven groeide alleen maar.  Vooral vanaf de jaren 1960 geraakt zijn leven meer en meer bekend, eerst bij pacifisten en groepen gewetensbezwaarden en bij gelovigen actief in vredesbewegingen (zoals de trappist Thomas Merton). Later in ruimere kring. Zijn verhaal toont dat een mens vrij is te kiezen hoe beklemmend en bedreigend de situatie ook is. Deze keuze blijft niet zonder gevolgen en kostte Franz zijn leven, én een héél moeilijke overleving van zijn gezin tijdens en na de oorlog.

De weduwe Jägerstätter met twee 
van haar dochters en dignitarissen
bij haar 99ste verjaardag
2012

In de katholieke kerk werd hij in het najaar 2007 door de Duitse paus Benedictus XVI zalig verklaard en erkend als martelaar. De officiële viering gebeurde in Linz in aanwezigheid van de weduwe Jägerstätter en hun kinderen.

 

Er is de laatste tijd nogal wat te doen over de rol van de katholieke kerk voor en tijdens Wereldoorlog II. De archieven van het Vaticaan tonen één aspect, maar het leven van Franz Jägerstätter, Maximiliaan Kolbe en vele andere katholieken (en bij uitbreiding Dietrich Bonhoeffer en andere niet katholieke christenen) toont dat er naast een 'officiële' diplomatieke versie ook het leven is dat met deze bloedgetuigen misschien zelfs meer vertelt over de rol van christenen in Nazi-Duitsland.

Dit verborgen leven doet mij denken aan volgende twee evangelieteksten :

 "Wanneer ge bidt, wees dan niet als de oordeeloompjes; omdat zij ervan houden in de samenkomsten en op de hoeken van de straten staande te bidden, om zich te vertonen aan de mensen; amen is het, zeg ik u, zij hebben hun loon al; maar jij, wanneer je bidt, kom je binnenkamer in, sluit je deur en bid tot je Vader die er is in het verborgene; en je Vader die in het verborgene kijkt zal je ervoor teruggeven." (Matteus evangelie 6, 5-6; vertaling Naardense Bijbel)

En ook: "Wie lijf-en-ziel gevonden heeft zal haar verliezen, wie zijn lijf-en-ziel verliest vanwege mij die zal haar vinden!-" (Matteusevangelie 10,39 - Naardense vertaling)