Beelden die spreken : Sam Drukker -10-

 Naast het schilderij dat ik in vorig bericht toonde (Man met koffer) hing in de tentoonstelling van Sam Drukker 'Onderweg' in Amstelveen nog een ander even groot en indrukwekkend werk dat tegelijk via zijn titel heel uitdrukkelijk naar de actualiteit verwees : "Plaag" (200 x 125 cm), en geschilderd is in 2020.

Een man loopt gebukt onder een witgrijsblauwe wolk of zwerm en met de beide handen steunend op een stok, enkel gekleed met een roodgrauwe doek om zijn lendenen. Deze levensgrote persoon probeert zich staande te houden. Gezien de titel en het jaar waarin het doek is geschilderd, mogen we gerust onszelf individueel en als mensengemeenschap zien, gebukt onder de corona-plaag. We zien slechts één persoon alsof we door de pandemie allemaal op onszelf zijn teruggeworpen. Lijden en tegenslag doen ons gebukt onze weg zoeken en pijn kan nooit door een ander worden overgenomen, hoogstens door een meelevende ander verlicht. Lijden en ziekte werpen ons op onszelf terug: we staan er alleen voor.

(Sam Drukker : Plaag 2020 - eigen foto)

De man geplaagd en teneergedrukt door een onbestemd lijden, geschilderd door Sam Drukker, doet me ook denken aan de vele voorstellingen van de lijdende Christus wanneer hij door Pilatus wordt getoond aan het joelende Joodse volk en Pilatus dan zegt : ziehier de mens, ecce homo (Johannes evangelie 19,5) of aan de Christusfiguur die zijn kruis draagt na zijn veroordeling(Joh. 19,17). Deze lijdende Jezus herinnert ons eraan dat we bij lijden en ziekte er toch niet alleen voor staan, Hij heeft het ook meegemaakt en is ons daarin nabij, of we het geloven of niet, of we het voelen of niet, of we het willen of niet...

Beelden die spreken : Sam Drukker - 9 -

 Midden mei bezocht ik in Museum Jan in Amstelveen de indrukwekkende tentoonstelling "Onderweg" met werk van de Nederlandse schilder en tekenaar Sam Drukker.

In deze reeks berichten toon ik hoe verschillende werken bij mij een associatie opriepen met bijbelse verhalen of teksten.

Een van de meest indrukwekkende doeken, niet alleen door de grootte ervan ( 200 x 125 cm), maar ook door de uitdagende voorstelling die wordt getoond, is het werk uit 2017 "Man met koffer".

(eigen foto Sam Drukker : Man met koffer 2017)

De naakte man op ware grootte staat er met een koffer en drie grote boodschappentassen. Wat gebeurt hier? Naaktheid suggereert haveloosheid maar toch zeult de man met meerdere tassen. Het niets hebben (naaktheid) botst met het rondstappen met je bezittingen in een koffer en meerdere tassen. 

Maar juist die spanning is zo typisch menselijk: we lopen hier op deze wereld rond en presenteren ons aan anderen zo mooi mogelijk maar die kledij verbergt onze schamelheid daarom niet altijd. Hoe we er ook bij lopen, we blijven allemaal naakte mensen, kwetsbaar en niet echt beveiligd tegen de kwalen des levens. Tegelijk dragen we van alles mee, waaronder we gebukt gaan: kwetsuren uit ons persoonlijk of uit een groepsverleden, angsten en onzekerheden, onvervulde verlangens, rouw om geliefde mensen die we moeten missen,... Noem het maar op. 

Zo is het ook dat God ons ziet: wij als naakte, kwetsbare en gekwetste mensen die allerlei lasten met ons meedragen. Dat doet me denken aan een eenvoudig boekje over bidden van de geleerde leraar patrisitek en  Franse jezuïet , Irénée Haussher (1891-1978). Hij zegt daar dat je bij het bidden jezelf moet voorstellen alsof je net wakker bent geworden en in de badkamer jezelf in de spiegel ziet: verwarde haren, ongeschoren en ongeschminkt, zonder bril of gebit,... Zo wilt God je ontmoeten in het gebed en dus moet je geen veelheid aan woorden gebruiken en je gebed niet opsmukken met geleerde gedachten of 'spirituele' gevoelens.

Bij de 'Man met koffer' van Sam Drukker denk ik dan: zo mogen we in ons gebed altijd voor God staan, naakt, onopgesmukt en beladen met wat ons bezig houdt.

Beelden die spreken : Sam Drukker -8-

 In de tentoonstelling "Onderweg"  in Amstelveen waren tientallen schilderijen en tekeningen te zien van Sam Drukker die de mens toont als wezen dat altijd onderweg is. Die werken riepen bij mij heel veel Bijbelse verhalen en woorden wakker. Daarover heb ik het in deze reeks berichten.

Ik wil vandaag even stilstaan bij een werk dat twee naakte mannen toont vanop de rug gezien. In de Bijbel zijn er verschillende verhalen waarin twee mensen gepresenteerd worden in een bepaalde situatie en hoe ze verschillend reageren. Een beproefd literair procedé om bepaalde waarden of houdingen in de verf te zetten én om de lezer of toehoorder te laten beseffen dat hij/zij een richting kan kiezen die uitzicht biedt (ten leven gaat) of die juist uitzichtloos is (ten dode leidt). Een dualiteit die didactisch interessant is maar waar we toch ook voorzichtig moeten mee zijn want het kan de basis worden van polarisatie en extremisme(zoals we nu zo excessief zien gebeuren).

(Sam Drukker : Twee mannen 2013
eigen foto)

Het boek der psalmen, een wijsheidsboek dat 150 liederen van Israël verzamelt in vijf reeksen, begint niet toevallig met zo'n voorstelling: 

"Zalig is de man die niet meeging in het beraad van bozen, op de weg van zondaars niet is blijven staan,  op de zetel van de protsers niet is gaan zitten" (Psalm 1,1 - Naardense bijbelvertaling). Je ziet het voor je ogen : de 'oprechte' man en de 'bozen'.  Of denken we aan de eerste moord : Kaïn doodt zijn broer Abel (Genesis 4). Of denken we aan de parabel van Jezus over de goede vader en zijn twee zonen : de brave zoon die altijd thuis blijft en de 'verloren' zoon die er op uit trekt om als een schooier uiteindelijk terug te keren (Lucas 15,11-32). 

Er zijn nog andere twee-eenheden te vinden, maar hierover alleen al  zou ik een hele rij berichten kunnen opmaken. Om maar te zeggen hoe dat beeld van die twee mensenbroeders voor mij zo bijbels oogt. 

Beelden die spreken : Sam Drukker - 7 -

 In een vorig bericht stond ik even stil bij een voeten-schilderij van de Nederlandse schilder Sam Drukker, gezien in de tentoonstelling "Onderweg" in Museum Jan (Amstelveen). De mensen die bij Sam Drukker onderweg zijn doen dat niet met hulp van auto's of vliegtuigen of treinen, neen ze doen het op eigen kracht te voet of al roeiend in een klein bootje. 

(Sam Drukker : Voeten- eigen foto)

De voeten dragen de mens, ze brengen ons waar we willen maar ze zijn laag-bij-de-gronds en vangen gemakkelijk vuil. In de Bijbel zien we dat de welgeplaatste mens dan ook bedienden en slaven heeft om hun de voeten te wassen. En in het Johannesevangelie gaat de leraar-rabbi Jezus tijdens het laatste avondmaal juist zelf de voeten wassen van zijn leerlingen (Jo.13,5-15). De impulsieve Petrus protesteert maar krijgt te horen dat als Jezus als leermeester hem de voeten wast, hij als leerling ook anderen de voeten moet wassen. 

In de liturgie van Witte Donderdag wordt het Laatste avondmaal herdacht en gaat de priester-voorganger de voeten wassen van twaalf personen. Je voelt vaak een zekere onwennigheid bij dit moment, maar zelfs het kleinste kind begrijpt hier het niet-evidente. 

Ritueel één maal in het jaar de voeten wassen is mooi, maar de oproep van Jezus is van een andere orde: wees dienstbaar en wees niet bang je handen vuil te maken opdat anderen beter zouden worden. Voor Jezus is het duidelijk: zijn Rijk is daar waar mensen elkaar de voeten wassen, waar mensen hun handen en hun reputatie willen vuil maken om anderen(in hun) recht te helpen. Zijn Rijk beperkt zich dan ook niet tot de zichzelf verklaarde volgelingen.

(paus Franciscus wast op Witte Donderdag 2016
de voeten van vluchtelingen ©KN)

 Medemenselijkheid is voor elke christen een levenslange uitdaging.

Beelden die spreken : Sam Drukker - 6 -

 Bij het bezoek aan de tentoonstelling "Onderweg" in Museum Jan (Amstelveen) werd ik sterk aangesproken door de werken van de Nederlandse schilder en tekenaar Sam Drukker. Een aantal van de schilderijen die ik daar zag wil leggen naast Bijbelse verhalen, want beide hebben het over mensen onderweg.

Sam Drukker schilderde midden de jaren 2010 meerdere keren een paar blote voeten op -typisch voor hem- verschillende materialen met al dan niet een eigen 'geschiedenis'. Bij hedendaagse, Westerse kijkers roepen deze blote voeten associaties op aan strand en vakantie of zorgeloos thuis rondslenteren enerzijds en/of anderzijds aan arme mensen die geen geld hebben voor schoenen. Sandalen of schoenen beschermen tegen stof en stenen en scherpe voorwerpen op de weg. Blootsvoets lopen is onbeschermd  en kwetsbaar je overgeven aan de weg. 

(Sam Drukker : Voeten II 2014 - eigen foto)

In het oude Israël was het ook vaak een teken van rouw. Dat vind ik wel bijzonder ontroerend: wie rouwt om een geliefd persoon is kwetsbaar en door blootsvoets te lopen toont hij zijn verdriet en zijn kwetsbaarheid. 

Bij de profeet Jesaja zien we hoe hij drie jaar naakt en barrevoets rondloopt als teken van geloof in JHWH (zie Jesaja 20, 2-3) en rouw om het ongeloof van het volk. De profeet Ezechiël moet net het tegenovergestelde doen : wanneer zijn geliefde sterft verbiedt God hem om openbaar te rouwen (baard en snor niet afdekken, geen treurbrood eten, schoeisel aanhouden...) als teken dat Israël ook niet zal rouwen om het verlies van de tempel (Ezechiël 24,17.23).

Blote voeten als teken van rouw en kwetsbaarheid, als beleven van solidariteit met wie onbeschermd zijn weg moet gaan.

Beelden die spreken : Sam Drukker -5-

 De tentoonstelling van Sam Drukker in Amstelveen kreeg als titel mee: 'Onderweg'. Daar maakt de schilder zijn versie van het Bijbelse oerverhaal van de eerste mens die veroordeeld wordt tot zijn omzwervingen. 

(foto Marc Deconinck)

Onderweg zijn is de vertrouwde en veilige omheining van de eigen eerste tuin verlaten zoals Adam en Eva (zie Genesis 3, 24). Drukker maakt geen totaal nieuwe versie van dit reeds vaak uitgebeelde verhaal, maar laat zich duidelijk inspireren door de Florentijnse renaissanceschilder Masaccio die in 1424/25 in de kerk Santa Maria del Carmine (Brancaccikapel) dit tafereel schilderde als fresco.

Sam Drukker heeft de twee figuren elk apart op een eigen ander paneel geschilderd. Is dit ook niet tekenend voor onze Westerse samenleving die zo gefocust is op de individualiteit van de menselijke persoon? Eva kijkt niet star voor zich uit bij Drukker, maar ze kijkt nog achterom naar wat ze net heeft moeten achter zich laten(?). Adam is een zelfportret : de schilder als dé mens...

(De uitdrijving uit het Paradijs volgens Sam Drukker
eigen foto)

De mens onderweg draagt een verleden met zich mee, of hij het nu in zijn eigen hart en geheugen ziet zoals de Adam van Sam Drukker of hij het op een locatie zoekt zoals de Eva van Drukker, dat doet er niet toe. Mensen zijn geen onbeschreven blad op hun levensweg en God wil met hen meegaan, wat ook hun verleden is en uit welk hout ze ook gesneden zijn (of welke planken ook doorspelen in het beeld zoals bij Drukker). Onze broosheid en naaktheid waar wij ons over  schamen.  Wij willen toch alles zo graag zelf in handen hebben en houden en zo doen we onszelf veel stoerder voor dan we in feite zijn (wat corona en de Oekraïne-oorlog ook aantonen). Toch zijn we heel broos en naakt en onbeschermd maar dat zal God niet beletten om mee te gaan met ons onderweg.