In Memoriam Jos Stroobants

De Leuvense dichter Jos Stroobants is begin juli op 77-jarige leeftijd overleden. Als dichter, muzikant en beeldend artiest was hij ook betrokken bij de Universitaire Parochie in Leuven en bij gelegenheid schreef hij ook voor de abdij van Keizersberg. In Leuven was ook de uitvaartdienst in de kerk van het begijnhof.

(Jos Stroobants - ©Diepenbeek nu)

In de dagelijkse gebeden van de kerk wordt tijdens de vespers (het avondgebed) altijd weer het danklied van Maria gebeden, het Magnificat (cfr. Lucas evangelie 1, 46-55). Een lied als gelovige  terugblik op de voorbij dag. In 1994 schreef Jos Stroobants een gedicht met de titel "Magnificat". In dankbaarheid voor zijn humane verzen die doordrongen zijn van verbondenheid met de natuur, met de cultuurgeschiedenis en met het God zoeken wil ik nu dit vers delen. Een vers vol van godsverlangen, van vervulling vereend in verwachting, van mens met God verbonden en van God zo menselijk ineen.

Een vers dat voor mij ook een variante is op psalm 139, de psalm waarin de dichter het mysterie van zijn leven geborgen weet in het mysterie van God.

MAGNIFICAT

     een liefdeslied / een huwelijkslied

     op de melodie 'Comt nu met sangh'

"Bladstille nacht, wind over water,

zachter geweld van sneeuw in maart

vogels in mei, herfstregen later..."

Zo ligt jouw stem in mij bewaard:

beelden verzonnen, namen voor jou,

vermoeden ongehoord,

onuitgesproken woord.

Stem die mij zong in den beginne,

die mij gekneed heeft, mij gevormd,

adem in mij, warmte vanbinnen,

stilte en trilling, bries en storm,

blijf in mij woeden, blijf met mij gaan,

plant diep jouw droom in mij,

word onuitroeibaar jij.

Dwars door het dak vallen de sterren,

deuren gaan open, nacht verwaait.

Raak mij voorgoed -dichtbij en verre

hoor ik jouw lied, een vuur dat laait.

Maak mij bewoonbaar, fluister mijn naam

aleer je binnengaat,

mij eind'lijk leven laat.

(uit: Stroobants, Jos, Tijd opent zich als nieuwe wijn. Uitg. P, Leuven, 2021, blz. 68)

h3h - A Deeper Shade of Soul - 3 -

 Voor een derde maal wil ik enkele kunstwerken belichten uit de expositie in de kloosterdriehoek van Oosterhout (NL), nog tot en met 3 augustus te zien. Vergankelijkheid, dood en nieuw leven zijn constante thema's in het christelijke leven, want juist de dood en verrijzenis van Jezus staat centraal in het geloof. Meerdere artiesten hebben rond dit thema gezocht naar eigen beelden.

In de kerk van Sint-Catharinadal staat een grote installatie, ontworpen door Jonas Wijtenburg, waarop Vincent de Boer gedurende de duur van de expositie de namen kalligrafeert van alle overleden zusters sedert de stichting van dit klooster in 1271. Zo sluit deze artiest aan bij enkele kloosterlijke gewoontes. De gestorven voorgangers worden op de verjaardag van hun overlijden in herinnering gebracht. Daarnaast hebben tot ver na de middeleeuwen kloosterlingen in hun scriptoria teksten, boeken en documenten overgeschreven. 

(eigen foto)

In de Sint-Paulusabdij heeft Inge van Genuchten in de schuur de installatie "Duin der dagen" opgesteld. Ook deze installatie groeit tijdens de expositie. Er stroomt onafgebroken een straal fijne zandkorrels naar beneden. Op de vloer ontstaat zo een steeds groter wordende duin. In de bijbel gaat het vaak over zand. God belooft Abraham een nageslacht zo talrijk als de zandkorrels aan de zee (Gen. 22,17 ; Gen. 32,13). De psalmist zegt in psalm 139 "Hoe moeilijk zijn uw gedachten voor mij, God, wat een machtig geheel. Ga ik ze tellen, ze zijn zo talrijk als het zand aan de zee."(vertaling : Oosterhuis en van der Plas). Zand is ook symbool voor vergankelijkheid en onstabiliteit, zoals in de vergelijking die we lezen bij Mattheus over het bouwen op de rots of op zandgrond (Mt. 7, 24-27). Deze laatste connotatie doemt ook op bij het zien van de installatie van van Genuchten... we zien een soort reuze-zandloper waarbij de tijd ons ongrijpbaar door de vingers glipt en waarbij wij als mens slechts een nietig korreltje zijn in deze 'Duin der dagen'.

(Inge van Genuchten : Duin der Dagen - eigen foto)

Nog in de Sint-Paulusabdij, in de vroegere pottenbakkerij zijn er een reeks heel aparte kunstwerken te zien van Patrick Neu. Glazen bekers of roemers zijn op zich al heel fragiel, maar de kunstwerken versterken nog het gevoel van broosheid. Met behulp van rook schildert Neu heel accuraat bekende schilderijen na. Bosch, Bouts, Holbein, Rubens met werken als het laatste oordeel of de val der engelen enz... worden teruggebracht tot heel kleine afbeeldingen, uitgekrast in een laagje roet. Hoe vergankelijker kan het nog???

(Patrick Neu - eigen foto)

Het besef van vergankelijkheid en eindigheid geeft aan het leven van de mens een diepere zielskleur. Dat beleven kloosterlingen en artiesten en dat geven ze door in deze bijzondere tentoonstelling.

h3h - A Deeper Shade of Soul - 2 -

 Nog tot en met 3 augustus kan je in de heilige driehoek van Oosterhout al wandelend tussen de drie abdijen daar hedendaagse kunst ontdekken die wil aansluiten bij de kloostertraditie en het zoeken naar spiritualiteit, maar die ook wil verbinden met de actualiteit.

Rond het thema "A Deeper Shade of Soul" (een diepere zielskleur) hebben twintig artiesten een werk gemaakt dat wil uitnodigen tot diepgang.

In het klooster van de Norbertinessen, Sint-Catharinadal, kan je in een gangpad naast de kerk beklijvende tekeningen en schilderijen zien van Ceija Stojka (1933-2013), Oostenrijkse Roma die drie nazi- concentratiekampen heeft overleeft. Rond haar vijftigste begon ze haar trauma's te schilderen, stiekem tussen de huishoudelijke werkjes door. De reeks gouaches die worden getoond zijn ofwel heel kleurrijk (Helle Bilder) die sprankelen van levenslust ofwel heel grijs en donker (Dunkle Bilder) die de volkerenmoord van de nazi's op haar volk verbeelden. Op enkele gouaches schilderde ze een Mariakapelletje want vanuit haar geloof dankt zij haar overleving mede aan Maria. Hier een donker beeld, die bij mij ook reminiscenties oproept aan het bekende doek van Vincent van Gogh 'Kraaien over het korenveld'. De link met actuele vervolgingen en kampen is ook gauw gemaakt.

(Ceija Stojka - eigen foto)

In een bijgebouwtje van het Sint-Catharinadal zien we werk van Bronwen Jones die kledingherstel tot kunst verheft. Daarmee sluit ze aan bij de kloosterlijke traditie om duurzaam en niet spilziek te leven. Jones herstelt kleding op een zichtbare, opvallende manier. Voor de kunstenares was het herstellen van een ochtendjas van haar opa en oma ook helend. Na hun dood bleef ze deze herstelde kledij dragen en bleven ze toch nabij in hun afwezigheid.

(Bronwen Jones - eigen foto)

Veerkracht, vertrouwen, herstellen en herwerken: kunstenaars en kloosterlingen verkennen vergelijkbare paden en geven zo een diepere zielskleur aan het leven.

h3h - A Deeper Shade of Soul - 1 -

Nog tot en met 3 augustus kan je in het Noord-Brabantse Oosterhout op een bijzondere locatie een bijzondere tentoonstelling zien die een brug bouwt tussen hedendaagse beeldende kunsten en religie.

Op een steenworp van elkaar liggen drie abdijen in de zogenaamde heilige driehoek (h3h) : Onze Lieve Vrouwabdij bewoond door zusters benedictinessen, Sint-Catharinadal bewoond door zusters Norbertinessen en Sint-Paulusabdij gesticht door benedictijnen maar nu bewoond door de communauté du Chemin Neuf. Deze zomer voor de vierde keer wordt een biënnale, een tweejaarlijkse tentoonstelling georganiseerd op de terreinen van deze drie locaties. Na de beginnende edities rond geloof, hoop en liefde is het thema nu A Deeper Shade of Soul (een diepere zielskleur). De titel verwijst naar een popsong uit 1990 van de Utrechtse band Urban Dance Squad. Curator Nanda Janssen verzamelde twintig kunstenaar die elk op hun eigen wijze zochten om bezieling, kloosterleven en actualiteit te verkennen en te vervlechten.

Zo'n tentoonstelling biedt een verscheidenheid waarbij de ene bezoeker meer geraakt wordt door dit en de andere door dat. Hier en in volgende berichten enkele indrukken over deze veelkleurige expositie die zoekt naar een diepere zielskleur. 

De locatie ligt op 70 km. boven Antwerpen en op slechts 50 km. boven Turnhout. Een daguitstap vol uitnodigingen om nieuw te kijken en kleur te zoeken in ons leven.

(foto : Marc Deconinck)

De Onze Lieve Vrouweabdij is een slotklooster en de zusters stellen voor de h3h-biënnale hun tuin open. Kunstenares Jenna Kaës vroeg aan de zusters een passende tekst te kiezen om op de tijdelijke toegangspoort naar de kloostertuin aan te brengen. De zusters kozen een tekst van de middeleeuwse mystica Hadewych, nl. een gedicht waarvan de eerste regel nogal eens wordt geciteerd. Via dit gedicht nodigt de artieste (en met haar de zusters) wie de kloostertuin binnenstapt uit om zich bewust te worden van een grotere dimensie waarbinnen ons leven zich afspeelt. 

Een fragmentje uit het gedicht XXII van Hadewych:

Alle dinghe syn my te inghe       

 

(detail poort - eigen foto)

Alle dinghe

 

Syn mi te inghe!

 

Ic ben soe wyt!

 

 

 

Om een ongescepen

 

Hebbic begrepen

 

In ewigen tyt.

 

 

 

Ic hebt gevaen.

 

Het heeft mi ontdaen

 

Widere dan wyt!

 

 

 

Mi es te inghe

 

Al el!

 

Dat wetti wel

 

Ghi dies oec daer syt.

De componist-muzikant Cosmo Sheldrake nodigt tijdens de wandeling in de tuin ons uit naar de diepe oceanen. We horen een compositie van hem gebaseerd op de geluiden die bijvoorbeeld walvissen, bultruggen of orka's maken. Deze muziek vervlecht de zorg voor het klimaat en het bedreigde leven in de oceanen met de gedragen stilte van het benedictijnse leven. Ik zie ook een verband met de inzet die wijlen paus Franciscus bepleitte voor onze planeet  in o.a. zijn encycliek 'Laudate Si'. De compositie van Sheldrake is ook als het ware een hedendaagse muzikale variatie op de uitnodiging van Jezus tot zijn apostelen : 'vaar nu naar het diepe' (Lc 5,4). Vertrouw erop dat je zult leven dank zij de weidse zee. 

Tweemaal een wijdheid die aansluit bij het diepmenselijke verlangen naar onbegrensdheid. Twee maal een verklanking van een diepere zielskleur die verborgen zit onder de grijsheid van onze kleine willetjes.

 

De vier seizoenen volgens de dichter

 De vier seizoenen zijn in de kunst een steeds terugkomende item.

Een beeldspraak voor het verloop van het mensenleven.

Een spiegel voor de mens en zijn drang om een verhaal te maken

van het grillige verloop van het menselijke bestaan.

In de muziek kennen we Vivaldi en zijn vier jaargetijden. 

In de schilderkunst zijn er veel werken rond dit thema.

In de poëzie lezen we hier een vers van Aart van der Leeuw (1876-1931), een rondedans waarbij de dichter uitkomt bij de vier seizoenen die een duurzaamheid vertonen als 'bewegend maar zekere decor' van ons voorbijgaande leven. Een uitnodiging om ons bestaan te plaatsen in een ons overstijgende samenhang.

DE JAARGETIJDEN

Lente, de blonde.

Winter en zomer.

(Aart van der Leeuw
©Aart van der Leeuw Genootschap)

Najaar, de dromer.

Innig verbonden

Dansen hun ronde.

Al de bezonde,

Zwellende kelken,

't Rijpen, verwelken,

Elk heeft zijn stonde

In deze ronde.

Wanneer de monden

Van deze teersten

Lachten zij 't eerste?

Wanneer begon de

Dans in het ronde?

Aan welke wonde

Zullen zij sterven,

Dorren, verderven?

Wie zal verkonden

't Einde der ronde?

Ik zal verzwonden

Zijn en verloren,

Wordt van mijn sporen

Geen meer gevonden,

Danst nog hun ronde.

(uit : Vanderghote, Paul, Gensters van licht, Uitg. Halewijn, Antwerpen, 2012, blz. 152)

Het zware werk om te geloven

 Geloof wordt vaak voorgesteld als de aanname van een reeks stellingen en overtuigingen 

en het volgen van bepaalde morele regels.

De kerk heeft zichzelf lang vastgereden in deze voorstellingen van geloof. 

Nu leren we ontdekken, soms schoorvoetend, met vallen en opstaan, 

dat geloof vertrekt vanuit een levenshouding.

Geloof betekent vertrouwen schenken, zich toevertrouwen aan,

op weg gaan zonder zekerheden behalve dat er Een met ons gaat.

Een levenshouding die elke dag werk vraagt 

omdat we uitgedaagd worden 

om het centrum van ons leven buiten onszelf te leggen.

Het klinkt soms zwaar op de hand, maar het is de noodzakelijke arbeid om tot nieuw leven te komen. Niet voor niets vergelijkt de dichter Huub Oosterhuis het geloof met een geboorte. Voor de bevalling er is, wordt de hoogzwangere vrouw in de 'arbeidkamer' gebracht.

Het lied, gebed, gedicht van Oosterhuis is en blijft een dagelijkse opgave. Geloof als levenbarende openheid. En bij het leven horen veel vraagtekens, onzekerheden, hard werk.

KOM IN MIJ

Kom in mij, win, ontwapen mij.

Zie mij, doe mij aan.

Weersta mij, wacht mij, delf in mij.

Ontdooi mijn naam,

ontraadsel mijn bestaan.

Kom in mij, maak geluid in mij,

dood is diep in mij,

versteend mijn stem - ontsta in mij

doe pijn, doorgloei mij,

leef mij, licht in mij.

Kom uit mij, scheur mij, kind van mij,

mens in mij ontwaak.

Ontvang mij, overschaduw mij.

En ga met mij

waar niemand met mij gaat.

(uit: Vanderghote, Paul, Gensters in het licht., uitg. Halewijn, Antwerpen, 2012, blz.112)

De dochter van de dichter zingt dit lied.

Zie deze link :