Barmhartigheid in Antwerpen - 1 -

 Nog tot 31 augustus is er in het MAS (museum aan de stroom) in Antwerpen een mooie tentoonstelling onder de titel : Compassion. Over de vele gezichten van medeleven.

De aandacht gaat uit naar het altruïsme van de mensen, gebaseerd op biologische aspecten maar veelal geïnspireerd door filosofische of religieuze overtuigingen (islam, hindoeïsme, jainisme, christendom). Maar overal duiken vragen op hoe écht altruïstisch we wel of niet zijn (onze hemel verdienen, ons geweten sussen, onze handen zo weinig mogelijk vuil maken). 

In heel deze expo komen de zeven werken van barmhartigheid (of sedert paus Franciscus acht, met zorg voor het klimaat) op verschillende manieren aan bod via fotografie (Stephan Vanfleteren), via schilderkunst (Breughel of Géricault...), via beeldhouwkunst en installaties. De zeven werken van barmhartigheid vinden hun grond in de rede van Jezus zoals we die lezen bij Matteus hfst. 25, 31-46. De nadruk ligt erop dat we ons laten aanspreken door de nood van de anderen, niet dat we iets goeds doen in de hoop op een beloning...

(Stephan Vanfleteren : Burying the dead - eigen foto)

(inspirerende voorbeelden-
eigen foto)

Maar ook komt de vraag naar boven : zijn die werken geen brandjes blussen terwijl er iets fundamenteels structureels moet veranderen?

Aandacht voor activisme, hulporganisaties en mecenaat verbreedt onze blik. Acties als Broederlijk Delen of Welzijnszorg zien we via affiches, alsook o.a. Dom Helder Camara.

Belangrijk om ons medelevend in te zetten is vaak ook het zien van een goed voorbeeld (vb. pater Damiaan) of het geïnspireerd worden door een prikkelend verhaal (vb. de barmhartige Samaritaan) (cfr. Lucas evangelie 10, 25-35).

(De barmhartige Samaritaan 
 links schoolprent, rechts doek uit 17e eeuw
eigen foto)

Kerk St. Eustache in Parijs - 3 -

 Bij een bezoek aan de grote centrumkerk Saint Eustache in Parijs zag ik een rijke schat aan kunstwerken overal verspreid in de kerkruimte, kunstwerken afkomstig uit heel verscheidene periodes van de late middeleeuwen tot nu.

Na het 'kristallen' Christuscorpus van Pascal Convert, wil ik nu even stilstaan bij een ander modern kunstwerk van de Amerikaanse beeldende kunstenaar Keith Haring (1958-1990), de Triptiek van het leven van Christus.

(Tryptiek van het leven van Christus 
door Keith Haring - eigen foto)

De kunstenaar heeft in zijn korte leven zich uitdrukkelijk opgeworpen als activist voor de rechten van de AIDS-patiënten. Hijzelf is enkele weken na de voltooiing van deze triptiek gestorven aan deze ziekte. Deze triptiek is in brons gegoten en met wit bladgoud bedekt. Er bestaan negen exemplaren waaronder dus één in de St. Eustache in Parijs. 

Een vriend van Haring maakte een bekisting in de vorm van een iconentriptiek en vulde deze met klei. De terminaal zieke kunstenaar maakte in de klei met een mes te tekening, zonder bibberen en zonder correcties. 

Het middenpaneel toont bovenaan een kruis, een hart en dé typische gezichtsloze stralende baby van Haring gekoesterd in een paar armen. De 'radiant baby' was voor Haring een uitdrukking van onschuld, puurheid en goedheid, een teken van hoop. Het kruis verwijst naar het geloof en het hart naar de liefde... de drie grote deugden zoals o.a. Paulus die bezingt in de eerste brief aan de Korintiërs.  Onder de baby kunnen we in het midden een aantal grote druppels of vlammen zien... de vurige tongen van Pinksteren???

Het rechterluik toont bovenaan duidelijk een engel met in de middenstrook een springende of vliegende (???) figuur waarin we een verwijzing kunnen zien naar de verrijzenis. Het linkerluik toont onder de bovenste engel, die als het ware het spiegelbeeld is van die van het rechterluik, een duidelijk vallende engel. We kunnen hier denken aan de vele voorstellingen van het laatste oordeel waarbij aan de rechterhand van Christus de 'gezegenden' opstijgen naar de hemel terwijl aan zijn linkerhand de 'gedoemden' neervallen in de hel.

De benedenstrook vormt over de drie luiken heen één geheel van lichamen die heftig gebaren, vaak met een vuist in de lucht. Zijn deze vuisten een teken van onmacht en boosheid omwille van onrecht of strekken ze zich juist hoopvol uit naar een reddende aanwezigheid van boven? Zijn de tranen in het centrale gedeelte dan uitingen van verdriet en verbolgenheid die opstijgen naar de stralende, hoopgevende baby (het Christuskind???)?

(Radiant Baby - Keith Haring)

Het werk kreeg als titel : het leven van Christus. Maar ik moet toch ook denken aan Paulus' zogenaamde hooglied van de liefde (1 Kor. 13) dat zo eindigt (Naardense bijbelvertaling) :

"Toen ik een klein kind was, sprak ik als een kind, voelde ik als een kind, redeneerde ik als een kind ;

toen ik een man werd, heb ik afgelegd wat des kinds was.

Ja, nù kijken we met een spiegel in een raadsel,

maar dàn : van aangezicht tot aangezicht!!

Nù ken ik ten dele, 

dàn zal ik ten volle kennen,

zoals ik ten volle wordt gekend.

Zo blijft het dan : geloof, hoop, liefde -

deze drie, maar de grootste van deze is de liefde!"

Zoals je merkt, als je met aandacht en openheid van hart begint deze hedendaagse triptiek te beschouwen, wordt het een aanzet tot bezinning en gebed, tot een innerlijke confrontatie met ons eigen (on)geloof en onze hoop. 

Kerk St. Eustache in Parijs - 2 -

 Als gelovige een niet vertrouwd kerkgebouw bezoeken is altijd iets spannends. Er is het esthetische en historische verhaal van zo'n gebouw. Je ontdekt hoe men vroeger bouwde, decoreerde en inrichtte. Maar altijd vind je ook sporen van het dagelijkse actuele leven van de gemeenschap die in dat gebouw samenkomt. Affiches, folders, een herinrichting... tonen iets van het leven van de plaatselijke kerk.

In Saint Eustache in Parijs stond tijdens de voorbije kerstdagen hun inzet voor de daklozen en armen centraal omdat ze nu al veertig jaar warme maaltijden bezorgen in de wintermaanden. (zie ook vorig bericht)

In St. Eustache boeide het mij ook hoe barokke schilderijen en sculpturen samen gaan met heel wat moderne kunstwerken. Twee recente kunstwerken met een eigen verhaal zijn de moeite waard om te overwegen.

(eigen foto)

Er is hier eerst een -op het eerste zicht- eerder onopvallende sculptuur, maar de grauwe kleur en de tekstbordjes daarbij nodigen uit om nader te kijken. Het betreft een werk van de Franse artiest (glazenier, beeldend kunstenaar) Pascal Convert (1957) met als titel Cristallisation #3. We zien een corpus van Christus aan het kruis, waarvan de armen ontbreken.

Via een bijzonder proces heeft de kunstenaar een gevonden houten beeld omgevormd tot een glazen beeld. Het houten beeld werd helemaal gekuist en alle gaten en holtes werden opgevuld. Dan werd het in een gietvorm geplaatst, die langzaam wordt gekookt tot 880°. Het hout verbrandt en er ontstaat een leegte die wordt opgevuld met vloeibaar glas. De houten Christus is vernietigd maar krijgt een nieuw glazen leven... Het vergankelijke aardse wordt omgevormd tot een kristallen nieuwe sculptuur. 

Het kristal doet mij onmiddellijk denken aan enkele passages in het boek van de Openbaring, zoals het visioen in hoofdstuk 4 waar Johannes een troon ziet "en voor het aanschijn van de troon iets als een zee van glas, gelijkend op kristal" en in de slothoofdstukken waar de ziener het hemelse Jeruzalem ziet stralen :"Haar lichtglans is gelijk allerkostbaarst gesteente, zoals kristalheldere jaspis" en iets verder "de stad is puur goud, aan zuiver kristal gelijk" (Apoc. 4 en 21).

Bij de inhuldiging van dit werk sprak de pastoor van de parochie een heel doorwrochte tekst uit over de betekenis van dit werk. Via deze link kan je (in het Frans) zijn hele toespraak nalezen. https://www.saint-eustache.org/inauguration-de-loeuvre-de-pascal-convert-christallisation-3-la-douceur-du-sacre-par-le-pere-yves-trocheris-cure-de-saint-eustache/

Het kunstwerk is voor de pastoor een theologische daad, waarin de kunstenaar de 'desacralisatie' van onze wereld toont, onze wereld waarin God dood is. 

Kerk St. Eustache in Parijs - 1 -

 In de dagen voor Kerstmis '24 bezocht ik nog eens de imposante kerk Saint-Eustache in hartje Parijs (1e arrondissement). Het was wellicht meer dan 20 jaar geleden dat ik daar nog was binnengestapt.

Dus een soort van herontdekking. 

Van buiten af valt het op hoe groot dit gebouw is: 100 m. lang, 44 m. breed en 33 m. hoog. De stijl van de kerk is niet zo homogeen : gotische en renaissance elementen bevestigen dat ze gebouwd werd tussen 1532 en 1637. Binnen is het een schatkamer met veel schilderijen en andere kunstwerken van de 16e eeuw tot hedendaagse makelij. De glasramen en sculpturen overal rond getuigen mee van de rijke geschiedenis van deze centrumkerk. Allerlei plaquettes verwijzen naar beroemde bezoekers (vb. Mozart) of parochianen (vb. Jean-Philippe Rameau). Het orgel en de bijzondere akoestiek zorgen ervoor dat er hier regelmatig concerten worden gehouden, en niet uitsluitend orgelmuziek! 

(kerk St. Eustache Parijs  - eigen foto)

In die Kerstperiode zette de parochie hun hulpactie voor de armen van de binnenstad in de verf. Deze winter is het het veertigste (40) jaar op rij dat ze hun zogenaamde "la soupe saint-eustache" organiseerden. Dank zij een 'leger' van ongeveer 300 vrijwilligers worden elke winter tussen 1 december en 31 maart elke avond ongeveer 250 warme maaltijden bedeeld. Bij gelegenheid van deze 40ste verjaardag werd op vraag van een sponsor de Franse artieste Fanny Allié (1981 Montpellier ; werkzaam in New York USA) uitgenodigd met haar kunstwerk "The Glowing Homeless" (de stralende dakloze). In een van de zijkapellen kreeg dit werk een prominente plaats. Een gloeiend eerbetoon.

(Fanny Allié : The glowing homeless - eigen foto)

Kerstmis gaat niet over

We hebben een nieuwe agenda in gebruik genomen en/of op ons mobieltje een nieuw jaar geactiveerd. De feestdrukte is weer wat gaan liggen. 

De kerstverhalen bij Lucas vermelden nog twee momenten na de geboorte 

waarbij Jozef en Maria de joodse gebruiken opvolgen. 

De achtste dag ontvangt het kind een naam 

en wordt de jongen besneden en 

de veertigste dag is er een rituele reiniging van de moeder 

en een 'toeheiliging' van de eerstgeborene aan God in de tempel. 

De kerk viert de besnijdenis van Jezus op 1 januari 

en de toeheiliging aan God in de tempel 

op 2 februari (Maria Lichtmis)(zie Lc. 2, 22-35).

Bij die toeheiliging verschijnt een oude man, Simeon, 

die na de ontmoeting met het pasgeboren kind 

aangeeft dat hij nu in vrede kan gaan 

omdat zijn diepste verlangen is vervuld. 

"Laat nu, Heer, uw dienaar gaan in vrede".

Maar dichter Bertus Aafjes (1914-1993) hertaalt 

dit evangelievers in een bundel uit 1951, 

en jammer genoeg is nog elk woord van dit gedicht 

nog altijd brandend actueel.

Zo ontdekken we dat Kerstmis nog niet over gaat 

en een feest is met een opdracht, 

dat kerst vieren een werkwoord is 

waar nog veel werk aan is.

LAAT NU UW DIENAAR GAAN

Laat nu uw dienaar gaan in onrust, Heer:

hij vraagt geen vrede in een tijd van waan.

Wie waarheid spreekt vermorzelt zich de tong.

Beangstigd is mijn hart om de miljoenen

die lispelen hun zachte leugentaal,

de ritseltaal, het nachtkleed van de hoer,

die na de menigvuldigheid der daden

zich hult in het geruis der lieve leugens.

Mijn hart weent als een hond die wordt gestraft,

wanneer ik zie wat ik niet vroeg te zien:

mensheid die met de punten van het zwaard

elkander kust, elkaar te sterven kust.

(uit: Het evangelie volgens dichters. Bloemlezing uit de Nederlandstalige poëzie. Samengesteld door Patrick Lateur en Stefan van den Bossche. Uitg. Lannoo/Atlas,1999, blz.36)

(Hannah en Simeon met Jezuskind in de tempel
olieverfschilderij Marc Deconinck 1997
Osdorp Amsterdam Pauluskerk
foto: Ronny Bruneel)