Quia ergo femina : naar aanleiding van Maria Ten Hemelopneming -3-

 Naast de vocale interpretatie en een interpretatie/improvisatie op een draagbaar orgeltje kan je nu kennismaken met een pianoversie van deze Maria-antifoon van Hildegard van Bingen.

Quia ergo femina : naar aanleiding van Maria Ten Hemelopneming -2-

 In een vorig bericht kon je al kennis maken met een Maria-antifoon geschreven en op muziek gezet door Hildegard van Bingen.

Je kon dan luisteren naar een uitvoering gezongen door het Ensemble Mediatrix en uitgebracht op platenlabel Naxos.

Maar deze antifoon werd in de loop der tijd vele malen hernomen op verschillende instrumenten.

Hier is Catalina Vicens te zien en te horen op een middeleeuws draagbaar orgeltje. De opname werd gemaakt in december 2019.

Quia ergo femina : naar aanleiding van Maria Ten Hemelopneming -1-

 Straks op 15 augustus viert de Roomse kerk het feest van Maria Ten Hemel Opgenomen. Midden de oogstmaand wordt gevierd dat het leven van Maria voltooid wordt -geoogst wordt- doordat ze na haar dood ten hemel zou zijn opgenomen. 

De figuur van Maria is doorheen de eeuwen opgeladen met vele betekenissen en associaties: model van de Kerk als gelovige gemeenschap, model van de individuele gelovige, pionier van de gelovigen, tegenbeeld voor de zondige Eva, ...

De bijzondere en zeer getalenteerde vrouw Hildegard van Bingen (1098-1179) was kloosterzuster en later abdis (kloosteroverste), schreef muziek en liedteksten, verzamelde kennis over medicijnen en beschreef dit in boeken, beschreef haar gebedservaringen en is tot op vandaag voor velen een lichtend voorbeeld. In de voorbije jaren is haar muziek meer en meer in de belangstelling gekomen en hier wil ik in enkele berichten stilstaan bij een van haar Maria-liederen.

Via de recente vertaling door Patrick Lateur kan iedereen die  wil dichter komen bij de liederen van Hildegard. 

Ik wil de antifoon "Quia ergo femina" wat nader verkennen. 

Eerst even de tekst met de vertaling door Lateur zoals die staat in het boek Hildegard van Bingen, Symphonia - Gezangen, uitgeverij Halewijn, Antwerpen, 2022, blz. 32-33.

Quia ergo femina mortem instruxit,

clara virgo illam interemit,

et ideo est summa benedictio

in feminea forma

pre omni creatura,

quia Deus factus est homo

in dulcissima et beata virgine.

          Daar een vrouw dus bouwde aan het huis van de dood

          brak een stralende maagd het af.

          Daarom is de hoogste zegening te vinden

          in de gedaante van de vrouw,

          meer dan in elk schepsel.

          Want God is mens geworden

          in de allerliefste en gezegende Maagd.

Je kan een heldere uitvoering van de antifoon via onderstaande link beluisteren.

Twee elementen haal ik nog even uit deze antifoon. Maria wordt geplaatst tegenover Eva; Maria is de nieuwe Eva die herstelt wat door de eerste Eva werd verminkt. Ten tweede is er de metafoor van het bouwen en afbreken van een huis. Abdis Hildegard was zelf een nieuwe abdij aan het bouwen (Rupertsberg) en ziet in Maria de architect van de Stad Gods, de kerk als stad Gods. De vrouw wordt hier bezongen als bron van de grootste zegening, dank zij en omwille van Maria's rol bij de menswording van Christus.      

Beelden die spreken : Sam Drukker -11-

 Voor een laatste keer wil ik je meevoeren naar de voorbije  tentoonstelling in Museum Jan in Amstelveen van de Nederlandse schilder en tekenaar Sam Drukker 'Onderweg'.

Hij schilderde, tekende, portretteerde en toonde ons de mens onderweg en bij vele van die werken kwamen in mij associaties op met Bijbelse verhalen en figuren. Maar hij maakte ook enkele werken met als onderwerp een doodskop, een menselijke schedel. 

In 2017 heeft hij een schedel in zijn atelier staan én dan ontdekt hij in een afvalcontainer een oud schoolbord. Dat bord wordt de ideale drager voor een schedel-schilderij.

Wat we op school meestal niet leren is hoe om te gaan met de menselijke eindigheid en vergankelijkheid. Kinderen en jongeren krijgen van alles aangereikt op school om maatschappelijk en economisch vooruit te gaan (wat dat ook moge betekenen), maar het leven zelf confronteert ons met de dood. De corona-pandemie heeft ons collectief opnieuw een gevoel van kwetsbaarheid bijgebracht. 

(Sam Drukker : Schedel I -2017- eigen foto)

Eens was het anders toen de geneeskunde en wetenschap nog weinig wisten over het menselijke lichaam. Dood, pandemieën, ziektes en natuurrampen waren onbestemde krachten waar de mens aan overgeleverd was.  Vele kloosters hadden vroeger in de refter op de tafel een schedel staan om te herinneren aan de ijdelheid van eten en drinken en vele schilderijen van heiligen (vb. Hiëronymus of St. Jan van het Kruis) of kruisscenes tonen ook een schedel. In die context werd dan ook vaak verwezen naar dat buitenbeentje in de Bijbel, het boek Prediker waar het 'refrein' als het ware is : "Ijler dan ijl, alles is ijlheid" (Prediker 1,2 etc.).

In het kader van een expo met als titel "Onderweg" zijn deze schilderijen dan ook als een soort 'memento mori', zoals de Roomse liturgie bij het begin van de veertigdagentijd de gelovigen bestrooit met as terwijl de voorganger zegt : Gedenk dat je van stof en as zijt en dat je tot stof en as zult terugkeren. Deze formule heeft een Bijbelse oorsprong met o.a. Abraham die zich tegenover God slechts 'stof en as' noemde (Genesis 18, 27) alsook de man Job (Job 30,19 ; 42,6). Drukker treedt hier in Bijbelse sporen door ons als toeschouwers ook onze vergankelijkheid te tonen in zijn schedel-schilderijen.

Van Adam en Eva tot onze eigen schedel...we zijn onderweg en hoe verschillend elke weg ook is, er is toch ook veel gemeenschappelijk, dat is wat Sam Drukker ons toonde en wat ook in de Bijbelse verhalen over de mens en God als een rode draad terug te vinden is. Tot hier de weg die ik met jullie en met Sam Drukker af wil leggen.