Pelgrimsweg naar Pasen - 8 -

 

We naderen Pasen en we komen ook dichter bij de eindhalte van de tram-pelgrimstocht van dichter Tijl Nuyts in zijn bundel "Vervoersbewijzen" (Wereldbibliotheek Amsterdam 2021). De voorlaatste halte van de pelgrim is het Weldoenersplein in Schaarbeek. Hier linkt Nuyts de 'hoofdstad van de katholieke kerk" aan, Rome. Zijn vers is heel humoristisch. De Messias wordt verwacht, maar dan volgens de 21ste eeuw: een app helpt om zijn traject te volgen naar je toe en hij is een bestelling te leveren door een koerierdienst.

Alsof we ons heil op bestelling kunnen ontvangen. Alsof we via welke levering van religieuze beelden of boeken ook onze diepste verzuchting naar volkomenheid zelf in de hand hebben. De handen van de Messias met zijn wondtekens tonen zich verwonderd over zoveel superstitie. Terecht...Want die God is een valse god, een god die we maken naar onze maat en naar onze hand zetten. 

WELDOENERS / BIENFAITEURS - ROME

(St.Pietersbasiliek Rome bij nacht
eigen foto oktober 2007)

Binnenkort komt de dag

dat de Messias zal verschijnen

met Zijn geoliede glimlach

en verwonderde handen.

De firma heeft Hem heel keurig

in bubbelplastic gewikkeld

en de doos kan door de deur.

Volg zijn traject via de app.

(uit: Nuyts, Tijl, Vervoersbewijzen, 2021, blz. 42)

Bij de tweede strofe denk ik ook aan de Kerk (de firma) die het Christus-verhaal heel keurig en omzwachteld brengt zodat het bij de mensen binnen kan. Sociologen stellen in de laatste jaren vast dat in het Rijke westen het thema van de persoonlijke vrijheid op de achtergrond geraakt is ten voordele van het thema veiligheid. En laat nu dat juist zijn wat Christus zeker niet wil bieden: veiligheid. Hij vraagt om onze zekerheden los te laten en ons over te geven aan de anderen waarin de Andere aan ons kan verschijnen. Hij nodigt uit tot het avontuur van de vrijheid dat altijd onzekerheid met zich brengt. Het woord 'geloof' duidt er al op: iets geloven betekent dat men dit niet wetenschappelijk kan bevestigen. Zoals men de liefde kan zien in de daden maar toch weet men nooit helemaal zeker hoe 'onzelfzuchtig' de liefde is...

(ingepakte engel kerk in Lviv
foto: Elena Subach
©UNESCO)

Wat nu? In onze rijke samenleving proberen als christen te leven is getuigen dat we onze zekerheid vinden in ons geloof dat Hij ons nabij is in de arme andere. Dat ontdekken we pas als we zelf 'arm van geest' worden, als we onze rijkdommen (materiële of verstandelijke of spirituele) durven los te laten. Het past dan ook om onszelf te confronteren met het verhaal van de rijke jongeling en de vervolgdiscussie tussen Jezus en zijn apostelen. De synoptische evangelies vertellen het ons: Mc. 10, Mt. 18 of Lc. 19. Het is een boodschap zonder bubbelplastic.  

Pelgrimsweg naar Pasen -7-

 

De naamgeving van de tramhaltes in Brussel kunnen naar historische figuren verwijzen (zoals Lefrancq of Robiano of Liedts) maar de halte na Robiano op tramlijn 25 laat iets vermoeden van de vroegere economische activiteiten in deze buurt: Wijnheuvelen/Coteaux.

In de bundel "Vervoersbewijzen" van dichter Tijl Nuyts is het vers nà Robiano-Lourdes dus Wijnheuvelen/Coteaux. Deze halte verbindt de dichter met de Turkse stad Konya, hoofdstad van de gelijknamige provincie. Konya noemde in de Romeinse tijd Iconium, maar is nu vooral bekend om zijn dansende derwisjen. Nuyts koppelt hier een anekdote aan, nl. dat zijn zus uit die stad als souvenir voor de 'je' van de tekst een gebedsmat heeft meegebracht. 

Hier lees ik een zekere kritiek over hoe hedendaagse mensen op een zakelijk-utilitaire manier omgaan met religie en aan religie gelinkte voorwerpen of verbeeldingen (zoals zo'n gebedsmat of het zwarte vierkant van de Russische schilder Malevitsj). De platte oordelen over gesluierde vrouwen verhinderen blijkbaar om oog in oog contact te zoeken met de betrokkenen. 

Tegelijk toont de dichter hoe hij schrijft vanuit flarden gedachten die hij formuleert tijdens zijn verplaatsingen.

Een veelheid aan thema's dus op de wijnheuvelen van Brussel.

WIJNHEUVELEN / COTEAUX - KONYA

De gebedsmat die je zus uit de stad

voor je meebracht, durf je niet meer als

vloerkleedje naast je bed te gebruiken.

In de trein, op de tram, te voet tijdens de tocht naar huis,

formuleer je onaffe gedachten en wacht tot de inspiratie

als een doodgeboren kind van het balkon valt.

Men doet alsof elke gesluierde vrouw

gehersenspoeld werd door een stem uit de diepte

maar weet tot op de dag van vandaag niet

welke kleur haar ogen hadden.

(Konya ©niltur)

In de zomer verlang je

naar een koel zwart vierkant

boven de stad en maakt tot versiersel

wat voor iemand van betekenis was.

(uit: Nuyts, Tijl, Vervoersbewijzen, 2021, blz. 41)

En wij? Hoe oordelen wij over mensen? Hier denk ik aan het verhaal van de ontmoeting van Jezus met de 'collaborerende' afperser, de kleine Zacheüs, de 'onreine'... die door Jezus werd opgemerkt en opgewaardeerd tot mens, bemind door God (Lucas 19, 1-10) . De vooroordelen en clichés hadden geen vat op Jezus. En op ons?

Pelgrimsweg naar Pasen -6-

 

Tram 25, de pelgrimslijn van dichter Tijl Nuyts, rijdt in Brussel na de halte Lefrancq verder naar halte Robiano. Hieraan koppelt Nuyts het meest bekende katholieke bedevaartsoord van de voorbije anderhalve eeuw, Lourdes. Deze stad is wellicht de enige stad ter wereld waar de zieke mens zo prominent aanwezig is in het straatbeeld. Rond de zieken verzamelen zich vele helpende mensen die hen niet louter als een 'geneeskundig probleem' benaderen, maar als gebroken mensen op zoek naar heling en verbondenheid. 

Heel dikwijls worden betrokken meelevende helpende mensen benoemd als 'engelen' en net zo'n engelen ziet Nuyts in de tram naar Robiano / Lourdes.

Er schuilt weer veel humor in de verzen. Hij vertrekt van het klassieke beeld voor engelen: stralende wezens met grote vleugels, maar speelt ermee omdat zo'n figuren niet te zien zijn in de tram. En even verwijst hij naar een leuke anekdote uit de geschiedenis van de theologie. In de Parijse universiteit zouden in 1298 verhitte discussies gevoerd zijn over die vraag: hoeveel engelen kunnen er plaats nemen op de punt van een naald. Thomas van Aquino dacht na over 'engelen' maar dacht hierbij in feite na over thema's als 'materie'; 'plaats' en 'tijd'. Nuyts denkt in dit vers na over wat licht brengt bij mensen en hoe spiritualiteit zijn plaats kan hebben binnen ons eendimensionale, materialistische wereldbeeld.

ROBIANO -LOURDES

Engelen in de tram.

Ze staan dicht tegen je aan.

Het zijn er veel. Ze hebben hun vleugels

opgevouwen maar nemen nog steeds

te veel ruimte in.

(lichtprocessie Lourdes
©parochie Maria Sterre der Zee)

Hoeveel engelen kunnen er dansen

op de punt van een naald?

Het is niet donker

genoeg om te bidden.

Als een brandende doos

glijdt de tram door de straten.

Alsof iemand de komst van de engelen

heeft voorbereid door overal tl-lampen

op te hangen, hallogeenspots in handtassen

te proppen, knetterende kerstverlichting

om passagiers te wikkelen.

Je knijpt je ogen toe

en weet niet of je je de textuur

van veren op je tong inbeeldt.

(uit: Nuyts, Tijl, Vervoersbewijzen, uitg. Wereldbibliotheek, 

 2021, blz. 40)

En wij? Hier kan je natuurlijk de bijzondere Bijbelse novelle lezen dat het boek Tobit is en waar het over zieke mensen gaat én over een nabije engel. Maar het thema 'licht' (Lourdes is ook bekend om zijn dagelijkse lichtprocessie!) brengt mij bij de bergrede zoals die is opgeschreven door Mattëus. Er zijn twee passages waarin het licht centraal staat : "Gij zijt het licht der wereld; een stad die bovenop een berg ligt is niet bij machte verborgen te blijven; ook steken ze geen lamp aan en zetten die onder de korenmaat; nee, op de lampvoet en dan straalt hij voor allen in het huis; zo moet uw licht stralen voor de mensen, opdat zij uw goede werken zien en uw Vader verheerlijken die in de hemelen is!" (5,14-16)

En ook nog : "De lamp van het lichaam is het oog; als dan je oog onvertroebeld is, zal heel je lichaam licht zijn; maar als je oog boos is, zal heel je lichaam duister zijn; als dan het licht in jou duisternis is, hoe groot (is dan) de duisternis!" (6, 22-23)

Proberen wij Zijn licht in ons te laten schijnen? Proberen wij engelen, boodschappers van licht, te zijn voor wie met ons in dezelfde tram reist?

 

Pelgrimsweg naar Pasen - 5 -

 

Tram 25 klimt in Brussel na het Liedtsplein nog hoger de stad in naar de volgende halte Lefrancq. Dichter Tijl Nuyts verbindt deze halte met het voornaamste pelgrimsdoel van de Islam, Mekka. Voor Nuyts is het de gelegenheid om enkele filosofen en theologen uit de voorbije zestig jaar samen te brengen die in hun werken ook ruime aandacht hebben besteed (of nog besteden) aan de plaats van religie in onze samenlevingen. Wat die geleerden ook allemaal zeggen is blijkbaar uiteindelijk ondergeschikt aan het beleven van het grote gebod : bemin de anderen zoals jezelf, of ook : doe goed aan wie naast je in nood is. In die noodlijdende ander kan je misschien wel een engel ont-moeten...

LEFRANCQ - MEKKA

Laatst zag je Jürgen Habermas, Charles Taylor,

Judith Butler en Cornel West in de tram.

Er werd gekeuveld over religie

in de openbare sfeer, heel informeel, heel gezellig.

Habermas las voor uit de allerliberaalste grondwet

terwijl Taylor en Butler elkaar het woord doorspeelden

als een glibberige vis. Cornel West zong de blues, de ogen gesloten.

Later stapten ook Talal Asad en Saba Mahmood op. Ze wierpen een munt

in Wests hoed en mengden zich in het gesprek, dat je meermaals

naar je toe trachtte te trekken. 'Op dat punt ben ik het met jullie eens, maar-'

Toen er een stilte viel

en de lunchpakketten werden bovengehaald,

ving je andere stemmen op, heel zacht, nauwelijks hoorbaar,

als terloops zuchtjes wind uit ronde ventilatieroosters.

 

Je begreep er niet veel van,

maar wat je hebt onthouden is

dat je je plaats altijd moet afstaan

aan bejaarden en zwangere vrouwen.

Ook wanneer de bejaarde in kwestie het einde voelt naderen

of de vrouw waarvan sprake zwanger is van een grote engel.

(uit: Nuyts, Tijl, Vervoersbewijzen, 2021, blz. 39)

Er is veel te zeggen over deze drukte op tram 25 maar ik stel voor dat je zelf op het web even de namen intikt om te ontdekken hoe zij zich verhouden tot religie en samenleving. 

Bij de vrouw die zwanger is van een engel denken we natuurlijk aan Maria en het feest van Maria Boodschap dat we in deze dagen vieren (Maria die ook haar plaats heeft in de Islam).

(Mekka ©Wikipedia)

En wij? Maar als doordenkertje en stof voor meditatie wil ik ingaan op de stilte die viel en hoe dan nauwelijks hoorbaar een zuchtje wind ervaren werd. Zo kom ik bij de profeet Elia (in de Islam bekend als Ilyas of Iljas)  en zijn Godservaring zoals die is beschreven in het eerste boek Koningen, 19 (11-13)(vertaling hier volgens Naardense bijbel).

"Hij(God) zegt : ga naar buiten en ga op de berg staan voor het aanschijn van de ENE! Ziedaar, de ENE die voorbijtrekt, en een geestesstorm geweldig en sterk, die bergen verscheurt en steenblokken verbrijzelt voor het aanschijn van de ENE uit; maar niet in die geestesstorm is de ENE - , na de geestesstorm een aardbeving, maar niet in de aardbeving is de ENE. Na de aardbeving een vuur maar niet in het vuur is de ENE; na het vuur de stem van een zachte stilte. Het gescheidt als Elia dat hoort dat hij zijn aanschijn omhult met zijn luisterrijke mantel. Hij gaat naar buiten en blijft staan in de ingang van de spelonk; en ziedaar, tot hem een stem die zegt: waarom ben je hier, Elia?"

Waarom ben ik hier in de stilte na alle gedoe van het dagelijkse leven? Een vraag  die zeker past op onze pelgrimstocht naar Pasen toe.

Pelgrimsweg naar Pasen - 4 -

 

De volgende tramhalte op lijn 25, de 'pelgrimslijn' van dichter Tijl Nuyts in zijn bundel "Vervoersbewijzen" (Wereldbibliotheek, Amsterdam, 2021) is het Liedtsplein. De tram moet na de halte Thomas eerst door een tunnel onder de spoorweg en draait dan licht klimmend omhoog naar Liedts. 

Deze halte verbindt de dichter met de Israëlische stad Safed, maar misschien verwijst de titel ook naar het Engels en dan is 'safed' zoiets als 'veilig gesteld'. 

De stad Safed ligt in het noorden van Israël, dicht bij het meer van Galilea, hoog in de bergen. De stad is een van de heilige steden van het Jodendom omdat het sedert de 16e eeuw een centrum is van de joodse mystiek, de kabbala. 

(Liedtsplein  en tram 25
©Wikipedia)

Het Liedtsplein is een bezige plek waar de vele culturen die in Brussel wonen elkaar vinden in en rond de vele winkels en eethuizen en drinkgelegenheden. 

Deze mengeling van betekenissen laten zich lezen in het vers van Nuyts, vooral in de eerste drie deeltjes. 

LIEDTS - SAFED

Jullie zien lichamen

van zieke of rijke mensen

tussen stenen liggen

wanneer jullie de tunnel 

uitrijden, de helling op, richting licht.

De ogen van de reuzenstormvogel,

mooie bloemen, een plastic zak

rond het hoofd van een verdwaalde man.

Een vrouw die haar abonnement

vergat te hernieuwen, beboet wordt, zich herinnert

hoe te bidden zonder gebruiksaanwijzing.

Jullie dragen schelpen en medaillons

op jullie PRIMARK-outfits. Goedkope loden

of tinnen insignes, eigenlijk souvenirs.

Jullie hebben een brochure gelezen

over een hogere waarheid, maken bewust tijd

vrij op regenachtige woensdagnamiddagen om na te denken

over het leven, of om een gunst (genezing bijvoorbeeld)

af te dwingen, respect te betuigen, inspiratie

te krijgen, om te bezinnen of boete te doen,

om afstand te nemen -véél afstand-

van een hectisch bestaan of van iemand,

om nieuwe mensen te ontmoeten, om de ervaring,

om er geweest te zijn.

(uit: Nuyts, Tijl, Vervoersbewijzen, 2021, blz. 38)

Vanaf het vierde versdeel zien we hoe dichter als het ware terugkomt op de redenen die pelgrims hebben voor hun tocht. In het vorige gedicht nam hij het nogal humoristisch op, maar hier geeft hij  redenen aan voor een pelgrimstocht vanuit een heel ander register. De pelgrim zoekt verdieping in zijn leven en wil afstand nemen van de dagdagelijkse hectiek.

En wij? Vanuit dit vers kunnen we Jezus horen spreken tot zijn apostelen die na een drukke zendingstijd hen uitnodigt om even stil te worden. Marcus vertelt het ons zo : "Toen de apostelen zich weer bij Jezus voegden, brachten ze Hem verslag uit over alles wat zij gedaan en onderwezen hadden. Daarop sprak Hij tot hen : 'Kom nu eens zelf  mee naar een eenzame plaats om alleen te zijn en rust daar wat uit.' Want wegens de talrijke gaande en komende mensen hadden zij zelfs geen tijd om te eten. Zij vertrokken dus in de boot naar een eenzame plaats om alleen te zijn." (MC. 6, 30-32) 

En dan zie ik dat de stad Safed dicht bij het meer van Galilea ligt, waar nu ook juist deze passage uit Marcus zich afspeelt...

Pelgrimsweg naar Pasen -3-

 

De dichter Tijl Nuyts neemt als pelgrim in zijn bundel "Vervoersbewijzen" bij het Brusselse Noordstation tram 25. 

De eerste halte daarna is Thomas. Voor de dichter is dit een gelegenheid om na te denken over wat pelgrimeren kan betekenen voor mensen. 

De titel geeft aan dat hij hierbij denkt aan de meest populaire pelgrimstocht in deze tijden in onze westerse samenleving : de camino ofte de tocht naar Santiago de Compostela.  Hij ziet een pluriformiteit aan motieven om op weg te gaan maar doorheen die verscheidenheid is er ook een eenheid. Net zoals we als mensen ondanks onze veelheid aan levensovertuigingen toch een eenheid vormen van mensen die maar kortstondig op deze aarde leven, zonder zekerheden over onze toekomst en over onze impact op de wereld en op onze medemensen.

THOMAS  -  SANTIAGO DE COMPOSTELA

Jullie hebben elk zo je redenen.

Er zijn er die, wanneer het verzamelen

van tropische kamerplanten geen vreugde meer schenkt

of wanneer in nieuwspodcasts enkel poëzie te beluisteren valt,

wekenlang gaan zwemmen in het donker

om daarna definitief een andere weg in te slaan.

Er zijn er die twijfelen

om voluit voor een carrière als pretparkpinguïn te gaan,

om zich bloot te stellen aan het oog van de camera's,

te broeden in de sneeuw terwijl hun partner in zee

naar lantaarnvissen zoekt.

(eigen foto
Santiago de Compostela)

Er zijn er die resoluut kiezen

voor een bestaan als pelgrim.

Gehoor te geven aan de roep in hun borst

die ver weg klinkt en toch dichtbij

ontspringt, stil, soms

diep, maar altijd donker.

Er zijn er die weten dat het te laat is.

Er zijn er die dit, er zijn er die dat.

Samen vormen jullie een verenigde veelheid.

(uit: Nuyts, Tijl, Vervoersbewijzen, blz. 37)

Zoals je merkt laat de dichter en passant met humor enkele mogelijkheden zien waarmee hedendaagse zoekende personen proberen zin te vinden of te geven aan hun bestaan: verzamelingen aanleggen, actualiteiten volgen, exotische doelen nastreven, pretparkbelevingen,... Maar in al die verscheidenheid ziet hij toch een verbondenheid.

En wij? Dit doet mij denken aan het eerste Pinksteren waarbij alle aanwezige pelgrims in Jeruzalem de apostelen hoorden in hun eigen taal.

"Parten, Meden en Elamieten, die huizen in Mesopotamië, Judea en Kappadocië, Pontus en Asië, Frygië en Pamfylië, Egypte en de delen van Libië dat bij Cyrene ligt, en de Romeinen die hier verblijven; (geboren) Joden zowel als nieuwkomers, Kretenzers en Arabieren - wij horen hen in onze tongen uitspreken de grote dingen van God!" (Handelingen 2, 9-11). Spreken wij de taal van de verzamelaars, nieuwsjagers of avonturiers om met hen verbinding te maken en te ontdekken hoe we allen op zoek zijn naar dat ultieme geluk?  

Pelgrimsweg naar Pasen - 2 -

 De pelgrimstocht van dichter Tijl Nuyts in zijn bundel "Vervoersbewijzen" begint aan het Brusselse Noordstation. 

Hier heb je eerst het vers.  Je kan als lezer zelf proberen binnen te dringen in deze eerste halte van de pelgrimstocht. 

NOORDSTATION / GARE DU NORD

(Noordstation ©De Morgen)

De bomen die op de blinde wand

onder in de buik van het station

worden geprojecteerd verkleuren

tot bomen met takken van telkens

weer andere bomen. Onder hun bladerdek

scharrel je blij over het beijzelde perron,

ben je pelgrim tussen andere pelgrims, pik je

granen die als munten tussen schoenen

en wielen van trolleys werden gestrooid

door een of andere onzichtbare hand.

Er is sprake van een vrolijk vaderland voorbij de heuvel.

Daar ligt jullie bestemming.

(uit: Nuyts, Tijl, Vervoersbewijzen, Wereldbibliotheek, Amsterdam, 2021, blz. 36)

Het groen en de bomen die in de metro hangen zie ik niet direct voor mij, zeker nu in deze periode er grondige verbouwingen plaats hebben aan het complex van Brussel Noord. Wel zie ik voor mij het naburige Maximiliaanpark tijdens de vluchtelingencrisis van enkele jaren geleden. Het Noordstation was het centrum van een humanitaire crisis waarbij honderden asielzoekers rondscharrelden op zoek naar wat eten of geld, blij dat ze al hier waren in het 'veilige' België. Misschien zou hier hun nieuwe vaderland zijn? Of verwijst het groen van de 'bomen' en 'voorbij de heuvel' naar het gezegde dat het gras altijd groener is aan de andere kant van de heuvel???

Een pelgrimstocht die begint dus al rondscharrelend maar gevoed door de droom van een vrolijk vaderland voorbij de heuvel, voorbij de moeilijkheden van de zich riskerende pelgrim, die de momentane veiligheid opgeeft voor een droom van verandering.

Het geloof van deze mensen op zoek naar geluk, veiligheid en vrijheid heeft hen vele hindernissen doen overwinnen. Hun tocht is aan het Noordstation nog niet voltooid, zoveel is zeker. 

En wij? Wanneer is onze levensweg voltooid? Ook dat weten we niet, maar in deze tijd naar Pasen toe is het goed daarbij stil te staan. Misschien met dit vers uit psalm 84, vers 6 : "Zalig een mens wiens kracht is in U, pelgrimswegen zijn in hun hart!"