Twee stemmen bij Kerstmis

Het geheel van kerstverhalen die bij de evangelisten Mattheüs en Lucas te lezen zijn bevatten zo veel elementen die uitnodigen tot bezinning en bevraging van ons eigen leven anno 2019/2020. 
Doorheen de geschiedenis getuigen er duizenden kunstwerken van zo'n bevraging en herijking van dit verhaal naar de eigen tijd. 
Naar aanleiding van Kerstmis hier twee stemmen, een beeldend wereldbekend schilderij en een heel apart weinig bekend gedicht.
Geloven gaat over vasthouden én loslaten, over soepelheid én standvastigheid, over macht én onmacht in ons eigen leven én in de grote wereld. 

(Hugo van der Goes - Portinari triptiek - detail)

TWEE STEMMEN IN EEN WEILAND

   Een melkdistel

Anoniem als cherubijnen
boven de kribbe van God
zweven witte zaden
uit mijn gebarsten dop.
Wat voor macht bezat ik
eer ik leerde zwichten?
Verstrooi mij, grote wind:
ik zal het veld bezitten.

   Een steen

Zo terloops als koemest
onder de kribbe van God
lig ik waar het lot mij bracht
in gras tot aan mijn kop.
Waarom zou ik bewegen? Beweging
past bij een licht verlangen.
De Hemeldrempel zou verzakken
liet men zijn oren er naar hangen.
(Richard Wilbur - in de bloemlezing: Van God los, uitg. Lannoo, Tielt, 2011, blz. 196)

Kerstmis : feest van het licht in de duisternis

Waar en wanneer Jezus juist geboren is, weten we niet. Maar we vieren dit in de -voor ons westerse gelovigen- donkerste periode van het jaar. 
De christenen hebben het feest van de geboorte van Jezus bewust in de donkerste dagen van het jaar geplaatst om zo te benadrukken dat ze in Jezus het Licht verwelkomen dat alle duister en dood moet/doet verdrijven. 

Bij dit licht-thema een klein vers van Hans Andreus.

Ik weet haast niets meer
van alles wat ik eens heb willen zeggen.
Ik wil haast niets meer zeggen.
Alleen iets van het licht.
(uit : Verzamelde gedichten, uitgeverij Bert Bakker, Amsterdam, 1985, blz. 605)

Wat is er te zeggen 
over dat onbevattelijke,  God die mens werd?
Dit verhaal brengt licht en hoop in de wereld, 
of deze wereld nu gelooft of niet, of deze nu wilt of niet.

Kort voor Kerstmis

KORT VOOR KERSTMIS

Al wordt het buiten nergens wit en stil,
het maakt den ingekeerde geen verschil
als tegen Kerstmis maar binnen zijn ogen
de stilte langzaamaan weer sneeuwen wil.

(A.Roland Holst in: Anton van Wilderode, En het Woord was bij God, Lannoo, Tielt, 1981, blz. 186)

(Pieter Breughel : De volkstelling te Bethlehem -1566)

God dichten tot Hij openbreekt -15-

De tijd van de advent, die aanloop naar Kerstmis toe, is een tijd van 'in blijde verwachting' zijn. De kerkelijke liturgie roept op tot waakzaamheid. Deze oproep om doelbewust niet te slapen om te letten op de tekenen van de komst van Jezus sluit schijnbaar goed aan bij de hedendaagse obsessie met bewakingscamera's om te waken over de veiligheid van 'de burger'. Deze camera's moeten onze grenzen bewaken (de grenzen van onze eigendommen, van onze luxe). Het eigen territorium moet verdedigd.
De evangelische waakzaamheid  nodigt anders uit, nl. om 'bij' de dingen en 'bij' de mensen te zijn waartussen je leeft en om dààr Gods nabijheid te ontdekken, in een zwangere vrouw, in een pasgeboren baby, in mensen die hun kwetsbaarheid en broosheid niet wegstoppen achter een macho-pose zonder dat ze er ook mee te koop lopen.  Het is een uitnodiging om met meer aandacht bij de anderen te zijn, en zo bij de totaal Andere én zo ook bij je eigen hart. De evangelische bewakingscamera's nodigen uit om juist te kijken over onze eigen grenzen heen en de aandacht te leggen bij wat leeft aan goeds en hoopvol buiten ons territorium.

Daar dacht ik ook aan bij het lezen van dit eenvoudige gedicht van Nobelprijswinnaar Wislawa Szymborska in de mooie bloemlezing "Van God los" (blz. 175) (Lannoo, 2011, samengesteld door Koen Stassijns en Ivo van Strijtem).

VERMEER


Zolang die vrouw uit het Rijksmuseum     
in geschilderde stilte en concentratie
uit een kan in een schaal
dag in, dag uit melk giet,
verdient de Wereld
geen einde van de wereld.

Leegte liefhebben

Midden de commerciële storm voor Kerst en Nieuw met zijn publiciteit voor eten en drinken en cadeau's en midden de feel-good-storm van de aankomende Warmste Week waar in Vlaanderen geen ontkomen aan is, is er een zaad dat wil ontkiemen, een woord dat wil gehoord worden, een zwak vlammetje dat wil branden.
Hoe kunnen we dàt weten? Hoe kan dat kwetsbare toch stand houden in deze stormachtige dagen?
Moeten we niet eerst in onszelf ontdekken hoe ons leven een litteken draagt van tekort en gemis, van onvolkomenheid en armoede, van leegte?
De Libanese dichteres Andréé Chedid (1920-2011) bezingt deze fundamentele leegte. Hier haar gedicht in een Nederlandse vertaling van Lucienne Stassaert en daarna de oorspronkelijke Franse tekst, zoals ik alles vond in de bloemlezing: "Bestaan is een zegen voor mij/Andrée Chedid. Exister m'est propice. Vertaald en van een nawoord voorzien door Lucienne Stassaert. Uitg. P, Leuven, 2015, blz. 51)

LOF VAN DE LEEGTE

Leegte 
Is nodig
Om volheid
Te lokken

Opdat de droom
Zich zou laten verkennen
Opdat de adem
Binnen zou dringen
Opdat de vrucht
Zou ontkiemen
We hebben
Al die holtes nodig

En daarbij wat onverzadigd is.

(Edmund de Waal:
Somewhere and somewhen 2019
Gallerie Max Hetzler Berlijn)

Éloge du vide

Il faut

Du vide

Pour attirer

Le plein

Pour que s'explore

Le songe

Pour qui s'infiltre

Le souffle

Pour que germe

Le fruit

Il nous faut

Tous ces creux

Et de l'inassouvi.

Tehillim - 05-

Vorige blogposts toonden hoe het bijbelboek van de psalmen ook inspirerend is voor moderne artiesten uit verschillende disciplines (keramiek, muziek, schilderkunst).
Deze kleine reeks wil ik voorlopig besluiten met een collagrafie van de Nederlands-Joodse artieste Lika Tov, die ik haal uit een mooie uitgave van Het Nederlands Bijbelgenootschap (2002) "Tehiliem. Twintig psalmen uit de Nieuwe Bijbelvertaling met illustraties van Lika Tov." . 
Eerst iets over de techniek. Volgens de toelichting achterin het boek (blz. 63) werkt de kunstenares met een plaat, een collage op dun karton, die tijdens het afdrukproces te vergelijken is met een gravure op een etspers. Vervolgens bewerkt ze de afdruk op verschillende manieren en met verschillende middelen.
Dan nog iets over het boek der psalmen, in de Joodse bijbel aangeduid met het woord: Tehillim. Tehillim is Hebreeuws en betekent letterlijk vertaald: lofprijzingen. Tehillim is afgeleid van het drieletterige woord bestaande uit de letters hey, lamed en lamed, drie letters die wij terugvinden in het woord halleluia. De Franse Jood Chouraqui, die vorige eeuw zijn eigen bijbelvertaling maakte van het Hebreeuws naar het Frans noemt het boek der psalmen: Louanges. Merkwaardig is evenwel dat onder deze 'lovende' titel er veel teksten zijn verzameld die een soms bittere of rauwe of woedende houding weergeven. Toch vond men het blijkbaar passend om het geheel te bundelen als lofzangen.

Hier zie je de afbeelding die Lika Tov heeft gemaakt bij psalm 150, de afsluitende laatste van het gehele boek der psalmen. Het is werkelijk de apotheose van het boek Tehillim: een krachtige uitbundige oproep om God te loven.
Hier de Naardense vertaling van deze psalm:

"Alleluia, looft God in zijn heilig domein,
looft hem in zijn machtig gewelf;
looft hem om zijn moedige dagen,
looft hem om het vele van zijn grootheid;
looft hem met de stoot op een ramshoorn,
looft hem met luit en harp;
looft hem met paukslag en reidans,
looft hem met snaren en panfluit;
looft hem met klankrijke cimbels,
looft hem met schallende cimbalen;
alle levensadem love de ENE:
alleluia!"