Raam met uitzicht -1-

 Soms vraag ik mij af : waartoe deze blog? 

En dan kreeg ik enkele dagen geleden vanuit onverwachte hoek een antwoord. In 2021 verscheen in de Parnassusreeks van uitgeverij P (Leuven) het nummer 22 met een keuze uit het poëtisch werk 1979-2021 van de Leuvense dichter Jos Stroobants met als titel Tijd opent zich als nieuwe wijn.

De voorbeschouwing van Dirk de Geest is een goede gids om deze bloemlezing te verkennen. Het thema 'tijd' uit de titel is inderdaad een terugkerend motief doorheen deze bundel. De gedichten van Stroobants sluiten aan bij een traditie, "die slechts het startpunt vormt om op zoek te gaan naar een algemenere poëtische werkelijkheid en waarheid. Het op die manier verworven inzicht wil de dichter vervolgens delen met zijn publiek." (Dirk de Geest, blz. 8)

Zo schrijft Stroobants een drieledig gedicht met als titel "Perspectief" (blz. 155). De traditie en de tijd als twee rode draden in het werk van Stroobants komen in het gedicht "Perspectief" samen.

Onder de titel vermeldt hij een belangrijk werk uit de traditie : aan Utopia voorbij. Dit vers verscheen in de bundel "Brievelings Dievelings Lievelings" in het jaar 2018. In 2016 was uitvoerig herdacht dat Thomas More zijn boek 'Utopia' vijfhonderd jaar eerder had gepubliceerd bij Dirk Martens in Leuven (de geboortestad en thuisstad van Stroobants!). In 'Utopia' beschrijft de humanist More zijn onvrede over het toenmalige Engeland en verzint hij een ideale staat (Utopia). De staat Utopia is de heilsstaat van de toekomst. Maar Stroobants schetst in zijn gedicht een perspectief voorbij Utopia, voorbij die ideale staat. Hij doet dat in drie deeltjes die telkens bestaan uit een kwatrijn, dat begint met de woorden 'En als...' en dan twee lijnen die tussen haakjes een voorwaardelijke toekomst schetsen als de 'als' waarmee het kwatrijn begint gerealiseerd zou worden. Dit poëtische spel met woorden en werkwoordtijden benadrukt de breekbaarheid van het gegeven perspectief. 

Het derde deeltje uit het gedicht sluit aan bij de titel én de strekking van deze blog. Lees maar...

(eigen foto
Gezellemuseum Brugge
april 2010)

PERSPECTIEF

              aan Utopia voorbij

En als de tijd nu eens bewoonbaar was -

een mantel veiligheid, een open raam,

een oefenplaats voor telkens nieuwer tijd

in nieuwer mensen, en aan ons voorbij?

(We woonden vrijer dan, we spraken helder,

en we vloeiden in elkander over.)

In een volgende post wil ik deze verzen nog even herkauwen. Maar in ieder geval voelt dit vers aan als een uitdrukking van wat deze blog voor mij betekent. 

Jawlensky in Roubaix - 3 -

 Nog even (tot 6 februari) kan je in Roubaix (tussen Kortrijk en Rijsel) naar de tentoonstelling Jawlensky : la promesse du visage.

De gedreven schilder, van Russische origine, leefde en werkte eerst in München, tijdens Wereldoorlog I in Zwitserland en daarna terug in Duitsland. Heel zijn leven door was hij op zoek naar het mysterie van het menselijke gezicht. Portretten en gezichten vormen dan ook het grootste deel van zijn artistieke productie. Zijn zoeken had ook een spirituele dimensie en dat komt als maar sterker tot uiting naarmate hij ouder wordt. Dat is ook duidelijk te zien in de expo in Roubaix. 

De thematiek en titels verwijzen heel vaak heel uitdrukkelijk naar het spiritueel-religieuze en de hang naar een zekere abstractie zoekt ook naar het 'algemene', het 'overkoepelende' van het menszijn.

Hier nog twee voorbeelden.

(Jawlensky : Mystiek hoofd
Johannes de Doper 1917
eigen foto)

In 1917 is Jawlensky nog sterk onder de invloed van het fauvisme en expressionisme. Hij schildert dan onder anderen deze Johannes de Doper figuur. Zo anders dan de iconen, maar toch spreekt er een grote gestrengheid en vastberadenheid uit het gezicht. Jawlensky noemt dit werk "Mystiek hoofd Johannes de Doper". Het vormt onderdeel van een serie "mystieke hoofden".

(Jawlensky : Abstracte kop
De Profeet 1933 - eigen foto-)

In 1933 heeft Jawlensky al een hele reeks zogenaamde "abstracte koppen" geschilderd. Deze reeks toont heel geometrische gezichten die heel uitgebalanceerd en geproportioneerd zijn. De kleurvlakken zijn ook heel berekend. Het is als het ware zijn vorm van constructivisme en zijn geloof dat via afgewogen geometrie iets van de heiligheid zichtbaar kan gemaakt worden. Zo zag ik in Roubaix onder anderen deze "Abstracte kop De profeet".

Twee van zijn vele verbeeldingen van zijn zoektocht naar het mysterie van de mens als drager van Gods beeltenis.

 

Jawlensky in Roubaix - 2 -

 De bijzondere schilder Alexej von Jawlensky heeft een bij wijlen heel verstoord leven gehad. Maar wat er ook gebeurde, hij zocht zijn weg dank zij de schilderkunst en zijn geloof. Hij schilderde vanaf 1916 tijdens zijn ballingschap omwille van Wereldoorlog I in Zwitserland een aantal reeksen waaronder een met als overkoepelende titel : meditatie. Deze serie meditaties zijn allemaal uitgepuurde gezichten. 

(Jawlensky : Meditatie
1935 - eigen foto)

Vooral als hij omwille van zijn artritis nog moeilijk kan schilderen, worden zijn werken als maar eenvoudiger. Op kleine formaten (vaak 18 x 13 cm) geeft hij met enkele zwarte of donkere lijnen voorhoofd en neus weer. Met meer bewerkte kleuren vult hij dan het gezicht verder op, met heel zichtbaar de verfstrepen. Deze meditaties zijn een samensmelting van portret, kruis en icoon. Het heilige krijgt bij hem een menselijke toets, zo anders dan de klassieke iconen. Zo slaat hij inderdaad een brug tussen Oost en West, tussen christendom en humanisme, tussen figuratieve en abstracte kunst.

(Jawlensky - Grote Meditatie
Harmonie in Rood 1937 
-eigen foto- )

Zijn meditaties bekijken is binnenstappen in dat tussenrijk van ziel en lichaam, vlees en geest. Het is oog in oog staan met wat incarnatie betekent: God is mens geworden om de mens zijn goddelijkheid te laten ontdekken.

Nog tot 6 februari in La Piscine in Roubaix (Noord-Frankrijk).

Jawlensky in Roubaix -1-

 Nog tot 6 februari 2022 kan je in Roubaix, in het bijzondere museum La Piscine (een omgebouwd zwembad), een mooie overzichtstentoonstelling zien van de Russisch-Duitse expressionistische schilder Alexej von Jawlensky (1864-1941). In zijn hele oeuvre neemt het menselijke gezicht een bijzondere plaats in. Portretten en reeksen 'koppen' vormen een vaste waarde in zijn werken. De titel van de expo is dan ook treffend : La Promesse du Visage. Elk gezicht houdt een belofte in, in elk gezicht kunnen we iets zien van het Gelaat van dé mensgeworden God. 

(Jawlensky : De byzantijnse
1913 - eigen foto)

In de expo wordt Jawlensky ons voorgesteld als een brugfiguur. Zijn eigen plaats in de (kunst)geschiedenis heeft hij te danken aan zijn tussenpositie, tussen de 19e en de 20e eeuw, tussen Oost en West, tussen fauvisme en expressionisme, tussen figuratie en abstractie. 

Opgegroeid in  Rusland als kind van aristocratische ouders (vader is officier in het leger van de tsaar) krijgt hij het orthodoxe geloof met de paplepel mee. Dit wil onder anderen zeggen dat hij van kindsbeen heel vertrouwd is met iconen. In de loop van de jaren zal hij zijn eigen Christus-afbeeldingen maken, in een stijl die aansluit bij zijn artistieke zoeken naar een eigen stem in de eerste helft van de 20ste eeuw.

(Jawlensky : Meditatie 
Vitaliteit 1935
eigen foto)

De opstelling van de werken zorgt ervoor dat je als toeschouwer ook uitgenodigd wordt om te verstillen bij de werken, zeker zijn laatste reeks 'meditaties'. Oog in oog met de schilderijen van Jawlensky hoor je als het ware Pilatus zeggen : ecce homo, ziehier de mens (Johannes evangelie 19, 5). 

Een bezoek aan deze verzorgde tentoonstelling is zeker de moeite meer dan waard. 

Wit steentje

 Het boek der Openbaring of zoals meestal benoemd de Apocalyps bevat heel wat bijzondere teksten die toelichting vragen of omkadering. 

In de eerste hoofdstukken worden kerkgemeenschappen in Klein-Azië aangesproken en bemoedigd. Ze hebben het lastig want overal rondom hen (en in eigen kring) ervaren ze tegenkanting.  Geloven in de liefdeskracht van Jezus is niet evident. Het refrein is telkens wel dat wie volhardend gelooft voorbij of doorheen de beproeving ook nabijheid en verlossing zal ervaren.

 In hoofdstuk 2 van het boek der Openbaring krijgt de schrijver de opdracht om te schrijven naar de kerk te Pergamum. Daar lezen we : "Wie overwint, hem zal Ik geven van het verborgen manna; en Ik zal hem een wit steentje geven en daarop gegrift een nieuwe naam, die niemand kent dan hij die hem ontvangt."(Apoc. 2, 17).

Het mysterie van dit wit steentje lees ik ook -in een andere context- bij de Zuid-Koreaanse schrijfster Han Kang in haar poëtisch-auto-biografische boekje "Wit" (vertaling Marijke Versluys, uitg. Nijgh & Van Ditmar, 2017, blz. 91).

WIT STEENTJE

Lang geleden had ze een wit steentje op het strand gevonden. Ze had het zand eraf geveegd, het in haar zak gestoken en thuis in een la gelegd. Een steentje dat glad en rond gesleten was door de aanhoudende strelingen van de golven. In haar ogen was die witheid bijna doorschijnend, maar als ze probeerde erin te kijken zag ze dat ze zich had vergist. (In feite was het een doodgewoon wit steentje.) Nu en dan haalde ze het tevoorschijn en legde het op haar hand. Als stilte samengebald kon worden in een heel klein, stevig voorwerp, dan zou het zo aanvoelen, dacht ze.

Een kind is ons geboren - 5-

 Het mysterie vieren van de menswording van God doen we binnen de Westerse kerkelijke traditie gedurende de periode van 25 december tot de zondag na 6 januari, wanneer het doopsel van Jezus wordt herdacht. Naast Kerstmis is het Driekoningenfeest, vandaag op 6 januari, het best bekend bij het brede publiek. Op deze dag gaan we nog één keer zien hoe het  gregoriaanse 'Puer natus est nobis' als vertrekpunt wordt gebruikt voor een werk dat onlangs werd gecomponeerd door de Amerikaanse componist Richard Wilson (°1941). Het werk is voor orgel en tenor en klinkt veel meer hedendaags dan bvb. het koorwerk van Ivo Antognini dat je in een vorige post kon horen. De video werd opgenomen op 29 juni 2021 in Skinner Recital Hall (Vassar College in Poughkweepsie, staat New York). De componist heeft dit werk gemaakt op verzoek van de organiste Diane Marazzi, die hier ook het orgel bespeelt.

Een boeiend werk.

Een kind is ons geboren - 4 -

 Bij het begin van 2022 wens ik de lezers van deze blog alle goeds toe voor dit nieuwe jaar.  Het burgerlijke Nieuwjaar wordt gevierd midden de kerkelijke periode van de viering van kerstmis, het feest van de incarnatie.  

Hier vervolgen we nu onze verkenning van de kerstantifoon 'Puer natus est nobis'. Dit  is een liturgisch gezang dat niet direct tot de top 5 hoort van meest populaire kerstmelodieën. Toch inspireerde het doorheen de tijden altijd weer componisten om er hun ding mee te doen.

Zo is er de hedendaagse componist Ivo Antognini (°1963) die Zwitserse en Italiaanse wortels heeft en nu vooral koormuziek schrijft, naast jazzy muziek. Hij maakte een koorwerk met als titel "Puer natus est nobis", maar het duurt even voor je als luisteraar tot deze tekst komt. Het wordt hieronder uitgevoerd door Southern Oregon Repertory Singers onder leiding van Paul French; een opname van 16 december 2018 in Ashland (Oregon).