29 november 2019

Tehillim -04-

De psalmen zijn in de loop der geschiedenis al vele malen vertaald en hertaald. 
Maar naast hertalingen en vertalingen die dicht aanleunen bij de oorspronkelijke tekst, zijn er ook vele gedichten die vertrekken vanuit een psalm of psalmvers om dan met een gepaste dichterlijke vrijheid verder te borduren.
Zo las ik onlangs in het monastieke tijdschrift "De Kovel" vier gedichten van de Leuvense dichter Jos Stroobants die hij speciaal schreef naar aanleiding van de restauratiewerken aan de Leuvense Keizersbergabdij. (over die werken :  https://abdijkeizersberg.be/keizersberg2/brief ).

Het laatste gedicht van deze kleine reeks borduurt verder op psalm 133. Hier de Naardense bijbelvertaling van deze korte psalm:
"Zie, hoe goed en hoe lieflijk,
als broeders ook zetelen in eendracht.
Dat is als de goede olie op het hoofd,
die neerdaalt op de baard, de baard van Aäron,
die neerdaalt op de monding van zijn mantels;
als dauw van de Hermon, -
die neerdaalt op de bergen van Sion,-
want daar heeft de ENE geboden de zegen,
leven tot in der eeuwigheid."
In het Hebreeuws klinken de beginregels als volgt:
"Hinneh mah Tov umah na'iym sheveth ahiym..."


(Mont St. Michel - eigen foto - september 2012)


Zie hoe de dichter deze psalm als opstapje gebruikt.
"Fratres in unum"

Elk wonen draagt een schuld: bekentenis van wind
en winter en verwonding. En elk wonen is
ook zegen, tijd van onschuld, onverdeeldheid en
barmhartigheid - tot weer opnieuw een open dag daagt
aan een onbestemde einder. Zo de Bouwheer
aan het huis zijn zegen weigert, bouwen té
vergeefs de knechten, brouwers nodeloos de brouwers,
zullen zangers nutteloos de meiboom planten.
Hinneh mah Tov umah na'iym sheveth ahiym...
(uit: De Kovel, nr. 58, juni 2019, blz.76)
In de verzen 5-6 maakt de dichter een associatie met psalm 127 (als de Heer het huis niet bouwt...) en in vers 7 een allusie op het speciale bier dat gebrouwen wordt mede ter financiering van de restauratie.

23 november 2019

Tehillim -03-

Na in vorige blogposts het boek der psalmen (Tehillim) langs artistieke omweg benaderd te hebben via keramiek en via muziek, wil ik deze nu benaderen via de schilderkunst en lithografie (houtsnede) bij de Joods-Russisch-Franse kunstenaar Marc Chagall (1887-1985).

Vele psalmen zijn volgens de tekstoverlevering geschreven door de Joodse koning David. Deze liederen/gebeden geven uiting aan het hele scala van menselijke gevoelens ten aanzien van God die totaal Andere en van de andere mensen: woede, verbijstering, verlatenheid, vreugde, hoop, twijfel, wraak, vergevingsgezindheid, troost, verdriet, angst, onzekerheid en zo veel meer. Daarom kunnen ze mensen van vandaag ook nog aanspreken en beroeren.
Marc Chagall heeft vele reeksen litho's en schilderijen gemaakt over allerlei thema's, waaronder ook een aantal over Bijbelse onderwerpen. Zo beeldt hij op een klassieke wijze David uit als koning (kroon) en zanger van de psalmen(een harp of lier in de hand). 

Hieronder zien we ook een verbeelding van psalm 22 die een langgerekte uitroep is van eenzaamheid en verlatenheid met op het eind een sprankel hoop op God. De beginverzen van deze psalm worden ook door Jezus uitgeroepen terwijl hij aan het kruis hangt: "Mijn God, waarom hebt Gij mij verlaten?". De verlatenheid en moedeloosheid van een Joodse rabbijn zijn treffend verbeeld, wat voor de banneling Chagall wellicht makkelijk invoelbaar zal geweest zijn.


(afbeelding van internet  schilderij 'Solitude' (eenzaamheid) nu in Tel Aviv Museum)

En daarnaast zien we hoe Chagall een van de zogenaamde pelgrimspsalmen uitbeeldt (de psalmen 120 tot 134). Dit zijn allen korte teksten met als opschrift: een pelgrimslied en deze werden gezongen tijdens pelgrimages naar Jeruzalem. Chagall illustreert hier de psalm 124. We zien koning David kijken naar Jeruzalem en zingen terwijl hij de harp bespeelt.


"Was niet voor ons geweest de ENE! - zegge toch Israêl, -
was niet voor ons geweest de ENE toen tegen ons opstond een mens,
dan hadden zij ons levend verzwolgen toen hun toorn tegen ons was ontstoken;
dan hadden de wateren ons overspoel, had een bergbeek onze ziel overstroomd;
...
Onze hulp is in de naam van de ENE, de Maker van hemel en aarde!"
(hier volgens de Naardense Bijbelvertaling verzen 1-4; 8)





17 november 2019

Tehillim -02-

In een vorige blogpost ontmoetten we een 'keramieken' benadering van de tehillim (of de psalmen), gezien en geboetseerd door  Edmund de Waal in Venetië.
Nu wil ik ingaan op een 'muzikale' benadering/boetsering door de Amerikaans-Joodse hedendaagse componist Steve Reich (°1936).
(foto gevonden op internet)
In 1981 schreef hij een werk met als titel "Tehillim" voor instrumenten en 4 vrouwenstemmen. Deze stemmen zingen in het Hebreeuws fragmenten uit vier psalmen, meer bepaald psalm 19(1-4),  psalm 34 (12-14), psalm 18(25-26) en psalm 150 (4-6).
Veelal maakt Reich heel repetitieve muziek waarin bepaalde korte muzikale zinnen heel vaak herhaald worden, maar hier is er eerder sprake van een canon of variaties op een thema. Hij wil aansluiten bij de melodie van de tekst en die ondersteunen en laten dialogeren met een eigenzinnige percussie.
Met zijn muziek wil de componist een originele stem laten horen 
die niet direct aansluit bij de traditie van de westerse muziek. Een meer technische uitleg van Reich kan je vinden via deze (Engelstalige) link : https://www.boosey.com/cr/music/Steve-Reich-Tehillim/6480
Je kan de componist zelf bezig horen in het Engels over zijn compositie "Tehillim" en zijn muzikale relatie met Bach in een kort interview :  https://www.youtube.com/watch?v=creTXfBzjBg

(hoes van CD uitgave van Tehillim)
Het muziekstuk zelf kan je ook op You Tube meermaals terugvinden, zoals in een uitvoering met enig show-gehalte uitgevoerd op 31 maart 2011 in Amsterdam (Muziekgebouw aan 't IJ) : https://www.youtube.com/watch?v=fYn0Wexoa4k&t=142s .
[Let wel : de muziek begint pas na 2 minuten 15 seconden.]

P.S. : de psalmverzen in een Nederlandse vertaling volgens de Naardense bijbel
psalm 19 : Zoals de hemelen verhalen de glorie van God, en het gewelf meldt wat zijn handen maken;
een dag sprake uitsproeit over een dag, een nacht kennis verkondigt aan een nacht;
het geen spreken is en geen woorden, en nooit hun stem werd gehoord.
psalm 34 : Laat u leiden door mij, zonen, en hoort; de vreze voor de ENE zal ik u leren! 
Mannen met behagen in leven, wie niet? - die lengte van dagen minnen, het goede willen zien :
niet nalaten je tong te hoeden voor kwaad, je lippen voor het spreken van bedrog!
psalm 18 : De ENE gaf mij terug naar mijn gerechtigheid, naar de reinheid van mijn handen hem voor ogen.
Met een vriend sluit gij vriendschap, met een kerel volmaakt zijt gij volmaakt.
psalm 150 : Looft hem met paukslag en reidans, looft hem met snaren en panfluit;
looft hem met klankrijke cimbels, looft hem met schallende cimbalen;
alle levensadem love de ENE: alleluia! 


11 november 2019

Tehillim -01-

Het Joodse boek Tehillim is een blijvende bron van inspiratie voor gebed en bezinning en de uitdrukking van een breed scala van menselijke emoties. Tehillim is het boek der psalmen en voor de Nederlandse kunstenaar Edmund de Waal een getuigenis van 'exil-literatuur': vluchtelingen en bannelingen geven erin uitdrukking aan hun verlangen naar hun vaderland.

In de marge van de Biënnale van Venetië 2019 heeft hij een verstilde installatie gemaakt in het Joods Museum van Venetië, in het hart van het oudste getto ter wereld.
In sneeuwwitte dozen plaatst hij helwitte keramiek en vergulde blokjes, telkens in een andere constellatie. Variaties op een thema zoals de psalmen ook altijd weer variëren op de zelfde thema's of zoals oude monniken het formuleerden: altijd weer dezelfde fundamentele vragen en verzen herkauwen.

De broze keramiek herinnert aan de broze menselijkheid. De gouden toetsen en tinten verwijzen voor mij naar de stralende nabijheid van God midden al onze broosheid en kwetsbaarheid.

Ik vond het een bijzondere ervaring...de psalmen zo beeldend te herontdekken.





7 november 2019

North & South

Het Museum Catharijne Convent in Utrecht, dé plek in Nederland waar religie, geschiedenis en kunst samenkomen, organiseert nog tot en met 26 januari een bijzondere grootse, maar niet zo heel grote tentoonstelling onder de titel : "North & South Europese topstukken herenigd".


(zaaloverzicht)


In Noorwegen en in Catalonië zijn er nog veel kerkschatten en altaardecoraties bewaard uit de periode 1100-1350, gespaard van rooftochten, beeldenstormen en plunderingen. De tentoonstelling toont hoe deze geografisch zo verspreide werken toch een heel grote eenheid vertonen. Hun uniforme beeldtaal getuigt van de grote religieuze en culturele eenheid die er in die tijd was over heel West-Europa. Op de website van het museum kan je bij de voorstelling van deze tentoonstelling ook enkele interessante video's zien over het thema en bepaalde stukken die er worden voorgesteld : https://www.catharijneconvent.nl/tentoonstellingen/north-and-south/
Naast de niet de versmaden vaste collectie is deze tijdelijke expositie zeker een goede aanleiding om dit museum te (her)ontdekken. Hier enkele foto's van tijdens mijn bezoek op 26 oktober laatst.
(een Noors en een Catalaans kruisbeeld)

(op het einde: een evocatie met beeld en muziek)






1 november 2019

Hoe licht de dood is...

Bij de herdenking van onze doden
een gedicht van de Nederlandse
dichter Hans Andreus (1926-1977)
(Orbais l'abbaye 7 september 2019
foto Marc Deconinck)
over de dood en het licht. 
Als dichter speelt hij volop
met de twee betekenissen van
het woord licht... 
                                                                     
Ik denk de echte
dood is zo licht
als een veertje
dat je
wegblaast in een lucht
bol van zon
en dat schommelend verdwijnt
in het licht dat schijnt
alsof er in de verste verte
nooit een eind aan komt.

(uit: Hans Andreus, Verzamelde 
gedichten, uitg.Bert Bakker, A'dam,
1985, blz. 849)

Hierbij mogen we gerust denken aan Jezus en hoe de evangelist Johannes Hem aanduidt als Licht, met een hoogtepunt de Jezus-uitspraak: Ik ben het Licht van de wereld
 (Joh. hfst. 8, vers 12)   ).