Pelgrimsweg naar Pasen - 1 -

 

(©Tijl Nuyts)

In oktober 2021 verscheen bij uitgeverij Wereldbibliotheek een bijzondere poëziebundel van een jonge Vlaamse dichter Tijl Nuyts (°1993) met als titel : "Vervoersbewijzen". In verschillende recensies kwam telkens terug dat hij op een vrijmoedige manier God ter sprake brengt in de publieke ruimte van het (openbaar) vervoer. Bij een eerste kennismaking geven de titels van de verschillende afdelingen van de bundel al aan dat hij zich in zijn verzen verplaatst als voetganger, pendelaar, pelgrim, toerist, boodschapper of vagebond. 

De bundel wordt voorafgegaan door een motto van de Amerikaanse filosoof-theoloog Cornel West (°1953) uit een publicatie of artikel met als titel: Prophetic Religion and the Future of Capitalist Civilization. Dit motto dat ik in het Nederlands zo goed mogelijk vertaal biedt de lezer al een kader aan waarbinnen hij de bundel kan lezen.

"We moeten nadenken over de manieren waarop seculiere denkers religieuzer kunnen worden. Teveel seculiere denkers zijn religieus toondoof en platvloers. Maar het mes snijdt ook aan de andere kant.

Religieuze personen zoals ik moeten gevoeliger worden voor de seculiere tonaliteit."

Waarom moeten christenen gevoeliger worden voor de tonaliteit van de 'ongelovige' cultuur? Voor mij lijkt het heel eenvoudig. Als we geloven dat God is mens geworden in Jezus, dan betekent dit dat alles wat menselijk is een connectie heeft met God, ook al lijkt Hij veraf. 

Begin februari was er in Praag de Europese Synode-ontmoeting die in een slotdocument acht prioriteiten formuleerde. Een ervan luidt: "Een levendige zin voor zending vernieuwen, de kloof tussen geloof en cultuur overbruggen om het Evangelie terug te brengen tot de gevoelens van de mensen, een taal vinden die traditie en aggiornamento (bij de tijd brengen) kan verwoorden, maar vooral met de mensen op weg gaan in plaats van over hen of tot hen te spreken."

(Jan Toorop : De pelgrim
©Vereniging Rembrandt)

God heeft via Jezus zijn handen vuil gemaakt en dan moeten wij dus niet bang zijn voor de vele gezichten van onze hedendaagse Westerse samenleving. 

De dichter Tijl Nuyts rijdt in de afdeling 'Pelgrim' met de Brusselse tram 25 van 'Brussel-Noord' tot aan de halte 'Vaderland-Patrie', een plein met fonteintje met als naam voluit: Place de la Patrie/Vaderlandsplein. In de komende reeks berichten zal ik met de dichter de acht haltes van die pelgrimstocht ontdekken en hoe wij, vanuit zijn traject, ons ook kunnen laten inspireren op onze tocht naar Pasen toe. 

En ook de Europese bisschoppen noemen zich pelgrims in de slotboodschap van de Europese Synode-ontmoeting in Praag.

"We willen als heilig volk van God, zowel leken als pastores, als pelgrims samen op weg gaan langs de wegen van Europa om de vreugde van het evangelie te verkondigen, een vreugde die voortkomt uit de ontmoeting met Christus."

Woorden waarin het Woord meeklinkt . . . -7-

(©Claude van de Berge)

 Een laatste keer laat ik je meelezen in de bloemlezing van Jooris van Hulle uit het werk van Claude van de Berge "Het zwijgende woord" (uitg. P, Leuven, 2010) en hoe ik doorheen die verzen gevoed wordt in mijn zoektocht om Hem op het spoor te komen.

Wie tot een echte ont-moeting komt met de bron in zijn hart ontdekt dat er ruimte ontstaat in zijn leven, anders dan de muggenzifterij van moraalridders en regelneven zou doen vermoeden. Dit geheim is het diepste mysterie van ons geloof. 

De ruimte is bestemd voor de stem en de echo.

De ruimte neemt onze stem op en onze stem lost op in haar.

Het is de liefde van ruimte en stem.

Soms zijn we de stem in de ruimte.

Soms zijn we de ruimte van de stem.

Stel je voor dat alles liefde is en alles elkaar ontmoet.

Stel je voor dat we bestaan om in elkaar te verdwijnen,

zoals de stem in de ruimte.

Stel je de wijdste ruimte voor.

Stel je een ruimte voor zonder ruimte.

Als dit het geheim is, begrijpen we alles.

De zon, de dag, de ziel, alles begrijpen we.

En niets is ondoorgrondelijk.

En niets is verloren.

(Het zwijgende woord, blz. 145)

Hier denk ik aan Theresia van Lisieux die getuigde in woord en leven dat "alles genade is" en dat "God liefde is". De UNESCO heeft voor 2022-2023 een zestigtal personen voorgedragen om bijzonder te gedenken omwille van hun bijdrage aan de vrede, de opvoeding of de sociale wetenschappen. Op die lijst figureren twee Fransen, nl. Gustave Eiffel (100 jaar geleden gestorven) én Theresia van Lisieux (150 jaar geleden geboren). Een eerbetoon uit onverwachte hoek.

Of zoals het ook in de eerste brief van Johannes staat: "God is liefde; wie blijft in de liefde blijft in God en God blijft in hem." (1 Joh. 4,16)

Stel je voor dat alles liefde is...

Woorden waarin het Woord meeklinkt . . . - 6 -

 Dichter Claude van de Berg is een heel eigen weg gegaan van verinnerlijking, waarvan we mogen getuige zijn in zijn verzen, onder anderen gebloemleesd door Jooris van Hulle in de bundel "Het zwijgende woord" (uitg. P, Leuven, 2010).

(©hln)

De spirituele zoeker tast de mogelijkheden van de taal af,

om zijn zoeken uit te drukken. 

De ruimte die hij ervaart is voor hem onbegrensd. 

Die grenzeloosheid wacht ons op 

als we er maar telkens opnieuw proberen voor open te staan, als ons innerlijke oog maar zijn focus houdt. 

Het lege lichtoog is open, beneden begraven

bij de rand.

Tussen de verstuivende stenen.

Tastend zoekt de kristalgestalte van de ziel

naar hem.

Tastend vindt ze hem, gevuld met sterren.

Geen andere herinnering bezittend dan de naam

van het grenzeloze.

En alles is leeg in zichzelf.

Maar de leegte is niet leeg in zichzelf.

Want wat door het eindeloze wordt aangeraakt,

is het eindeloze.

(Het zwijgende woord, blz. 138)

Ik denk hierbij aan een passage uit de Bergrede (Mt.6, 22-23) over het oog: een leeg oog, niet vertroebeld door boosheid of achterdocht of jaloersheid of eigenwaan kan het licht vinden, weerkaatsen en doorgeven. De innerlijke openheid en leegte kan gevuld worden door een inwezigheid van licht en grenzeloosheid. Mattheus noteerde het zo (in Naardense Bijbel) : "De lamp van het lichaam is het oog; als dan je oog onvertroebeld is, zal heel je lichaam licht zijn; maar als je oog boos is, zal heel je lichaam duister zijn; als dan het licht in jou duisternis is, hoe groot (is dan) de duisternis."

Woorden waarin het Woord meeklinkt. . . -5-

 Christen ben je nooit, je hoopt het te worden en dat vraagt altijd weer inzet, werken aan jezelf, jezelf laten leven door een 'Andere' die je mag ontdekken als diepste bron van leven in jezelf. Die gestage inspanning wordt ondersteund door woorden waarin Hij meeklinkt. In de poëzie van Claude van de Berge hoor ik een innerlijkheid meeklinken.  In de bloemlezing "Het zwijgende woord" (uitg. P, Leuven, 2010; samensteller Jooris van Hulle) is een van de meest voorkomende woorden het woord 'leegte'. 

(Vatnajökull - ©IJsland Info)

In een vorig bericht gaf ik al mee dat de dichter geboeid is door IJsland en de stilte die er heerst (o.a. in zijn bundel "IJsland" uit 1996). In die bundel verwijzen heel wat titels naar locaties op dat eiland, zoals bij de verzen onder de titel 'Hitara' naar een kleine rivier in het westelijke deel van het eiland. De leegte en stilte zijn de locaties waarin we gevoelig kunnen worden voor het Woord dat in ons verlangt tot leven te komen. 

De mens verlangt naar de leegte.

De mens vult zich met de leegte.

En de mens wordt leegte.

En de mens ontvouwt zich in de leegte.

Uitgehold door de ijzige kleuren.

Door de onverbreekbare stilte van ruïnes.

En zijn echo is transparant en wit

als de dag in de ogen.

En zijn echo blijft achter,

leeg en uitgedoofd.

Als het lied van de verlaten zangzwaan

op de lavaspiegel.

(uit: Van de Berge, Claude, Het zwijgend woord, uitgeverij P, Leuven, 2010, blz. 61)

De zaligsprekingen beginnen in de twee overgeleverde versies telkens met de armoede: armoede is gebrek hebben, tekort en gemis ervaren, leegte ontdekken. Toch? 

"Zalig de armen : omdat voor u het koninkrijk van God is!"(Luc.6 ,20)

"Zalig wie arm zijn aan de geestesadem, omdat van hen is het koninkrijk der hemelen." (Mat.5,3) (Beiden vertalingen uit de Naardense Bijbel)

Woorden waarin het Woord meeklinkt . . . -4-

 De poëticale en spirituele zoektocht van dichter Claude van de Berge zoals we die op het spoor komen in de bloemlezing uit zijn werk "Het zwijgende woord" (uitg.P, 2010) kan ook ons zuurstof en voeding geven in onze eigen pogen om christen te worden. 

De bloemlezer Jooris van Hulle wijst in zijn inleiding op de centrale en belangrijke reeks gedichten uit de bundel "Asland" onder de titel 'De inwezigheid'. 'As-land': dan denken we onder anderen aan aswoensdag waarbij asse ons herinnert aan onze vergankelijkheid en bij 'inwezigheid' vermoeden we een zijn dat nog intenser is dan aanwezigheid, een soort versmelting. 

(©visit vatnajökull)

De dichter is geboeid door het eigen verhaal van de woeste natuur in arctische gebieden zoals Groenland of IJsland. De stilte, de leegte en het vermoeden van een lange en geheime geschiedenis die spreekt uit rotsen, stenen, ijs en vulkanen...al die elementen leiden bij van de Berge tot een ervaring van inwezigheid. De bundel Asland vond zijn oorsprong in de uitbarsting van de IJslandse vulkaan Vatnajökoll onder de grootste gletsjer van het eiland. Gevolg was het ontstaan van een nieuw landschap. Al deze elementen resoneren mee in het volgende vers van van de Berge, het vijfde uit de reeks 'de inwezigheid'.

5

De mond is een aslandschap als hij het geheime woord zegt.

Zoals een taal waarvan je vele woorden niet kent,

en de onbekende woorden vormen holten, en schuren

kloven uit in de taal.

En het geheime woord opent ons en zegt : ik ben jou in mij

en jou in jou, zoals jij mij bent in mij.

En ik ben niets als ik jou niet ben.

Het aslandschap van de mond die het geheime woord zegt.

Het enige woord dat kan worden gezegd.

Het enige woord in het woord dat wordt gezegd.

Over de kloven.

Over de doodijsgleuven.

Over de gletsjerbloem.

(uit: Het zwijgende woord, blz. 71)

Een aantal verwoordingen van van den Berghe doen denken aan woorden van Jezus in zijn afscheidsrede volgens het Johannesevangelie. Hier enkele Jezus-woorden:

"Ik ben in de Vader en de Vader is in Mij."(Jo 14,11)

"Op die dag zult gij weten dat Ik in mijn Vader ben en gij in Mij en Ik in u."(Jo. 14,20)

"Als iemand Mij liefheeft, zal hij mijn woord onderhouden; mijn Vader zal hem liefhebben en Wij zullen tot hem komen en verblijf bij hem nemen."(Jo. 14, 23)

"Ik ben de wijnstok, gij de ranken. Wie in Mij blijft, zoals Ik in hem, die draagt veel vrucht, want los van Mij kunt gij niets."(Jo. 15, 5)

"Ik heb hun de heerlijkheid gegeven, die Gij Mij geschonken hebt, opdat zij één zijn zoals Wij één zijn: Ik in hen en Gij in Mij, opdat zij volmaakt één zijn."(Jo. 17, 22-23)

En ik denk dan ook aan Paulus in zijn brief aan de Galaten: 

"Ikzelf leef niet meer, Christus is het die leeft in mij." (Gal.2,20)

 

Woorden waarin het Woord meeklinkt . .. -3-

 In mijn tweede jaar middelbare school werden de verschillende klassen in het katholieke college waar ik les volgde aangemoedigd om in de vastentijd via klassikale projecten geld in te zamelen voor de actie 'Broederlijk Delen' (solidariteit met het zuiden). Onze kleine klas van 18 leerlingen had een origineel project uitgedacht. We gingen per twee leerlingen onze leerkrachten interviewen met een vaste vragenlijst. Die interviews werden dan uitgetikt en gestencild en te koop aangeboden voor een democratisch prijsje aan de andere leerlingen. De school zorgde voor papier en stencils, dus alle inkomsten gingen naar Broederlijk Delen. 

(El Greco : de apostel Johannes
©Wikipedia)

Onze leraar Latijn en Grieks, met de wat oneerbiedige bijnaam "De Aap", gaf een antwoord dat mij altijd is bijgebleven bij de vraag: wat is je levensdevies? Hij zei : dat is een woord van de H. Augustinus : ama et fac quod vis. Bemin en doe dan wat je wilt. Later ontdekte ik dat de echte tekst was : dilige et fac quod vis (heb respectvol lief en doe dan wat je wil) en dat dit citaat een quote is uit een van de preken van Augustinus over de eerste brief van Johannes. 

Bij Johannes lezen we : "Geliefden, laten wij elkaar liefhebben, omdat de liefde uit God is, en ieder die liefheeft is uit God geboren en kent God; wie niet liefheeft, heeft God niet leren kennen,- omdat God liefde is." (1 Joh. 4, 7-8; Naardense Bijbelvertaling)

Deze bevlogen woorden, naast het hooglied van de liefde bij Paulus 1 Korintiërs 13, klinken bij mij mee als ik volgende vers las van Claude van de Berge in de bloemlezing "Het zwijgende woord. Samengesteld en ingeleid door Jooris van Hulle" (uitg. P, Leuven, 2010, blz. 142)

Veelvuldig is de liefde, en de veelvuldigheid van

haar doelen is eindeloos, want omdat niets aan elkaar

gelijk is, en alles is wat het liefheeft,

is de liefde eindeloos.

De liefde is het wezen van wat is.

De handeling is het verschijnen van de liefde uit wat is.

We zijn wat de liefde is in ons.

We zijn de gestalte van onze liefde.