Iconen - Icons - vroeger en nu -5-

 Nog tot 14 november is de boeiende tentoonstelling "ICONS" te bezoeken in de Brusselse Villa Empain. In de moderne en hedendaagse verbeelding van de Christus figuur staat de symbolistisch-fauvistische Franse schilder Georges Rouault (1871-1958) dicht bij de orthodoxe iconenschilders. Zo mocht hij ook niet op deze expo ontbreken met een van zijn Saintes Faces. Het heilige gezicht kijkt ons frontaal aan en je kan als toeschouwer zijn grote ogen moeilijk ontwijken. Geen gemoraliseer, geen informatieve of didactische scene, neen: het gelaat van de Andere. Zoals de filosoof Levinas zou zeggen: als we écht ons laten raken door de kwetsbaarheid van het gelaat van de ander zien we daarin een appèl aan onze eigen menselijkheid.

(Rouault : Saint Face
eigen foto)

Een andere diep gelovige schilder, de Vlaamse expressionist Gustave Van de Woestyne (1881-1947), sluit met een aantal symbolistisch geïnspireerde werken ook dicht aan bij de klassieke iconenkunst uit het Oosten. Hij is op de expo vertegenwoordigd met een werk uit 1927 "Jésus adolescent". Een jonge man met een beginnend baardje en een wollig snorretje kijkt ons dromerig aan. Zijn blik heeft niet de kracht van een volwassen man die zijn weg heeft gevonden, het is nog echt een adolescent. 

(Van de Woestyne : Jésus adolescent 1927
eigen foto)

Ik ben er even tussenuit.

Je zal een volgend bericht op deze blog

kunnen lezen op 4 november a.s.

Tot binnenkort!

Iconen - Icons - vroeger en nu - 4 -

 We blijven nog rondkijken in de Villa Empain naar de expo "Icons". 

We zien er o.a. werken van de Franse kunstenaar met Armeense roots Sarkis (°1938). Naast een aantal conceptuele 'iconen' wordt ook een kruisiging getoond als soort retabel met zes afbeeldingen. De kleuren strijden tussen licht en grauw-grijs. 

(Sarkis : 81 - Retable 6 images  ; 2017
eigen foto)

Deze gekruisigde deed mij spontaan denken aan de Christus op het centrale paneel van het beroemde Isenheimer Altaarstuk van Matthias Grünewald, vooral dan de kromtrekkende handen die de pijn en kramp bij de toeschouwer doen voelen tot in de ingewanden. Een 'iconisch' beeld in een meer hedendaagse verbeelding.

(Grünewald : Kruisiging detail
©wikiwand)

Een heel ander soort kruisiging toont ons Arnulf Rainer (°1929), een Oostenrijkse autodidact die vooral een impulsieve kracht wil leggen in zijn werken en voor wie schilderen een 'happening" is. Zijn werk "Untitled" (ongetiteld) is een kruisvormig doek waar je volop de krachtige streken van zijn grote (verf)borstels ziet en die een  chaos uitstralen. Dood en lijden zijn vaak een heel chaotisch en donker gebeuren voor de betrokkenen en directe omgeving. De hemel wordt donker, er is geen perspectief en uitzicht, geen groter plaatje waarin je leeft als lijdende mens. 

(Arnulf Rainer : Untitled 1992
eigen foto)

Die pakkende ervaring, door Grünewald en Sarkis iconisch weergegeven doorheen één exemplarische figuur, is bij Rainer een anonieme chaos waarin elke vorm van menselijkheid weggevaagd wordt. Zo'n naamloze vernietiging van menselijk leven zoals we die zien bij oorlogen, terreuraanslagen, hongersnoden, klimaatrampen en epidemieën. 

Iconen - Icons - vroeger en nu - 3 -

 Zoals in vorige berichten wil ik verder op verkenning in de tentoonstelling die nog loopt in de Brusselse Villa Empain : ICONS.

(Andrea Solario - ©kunstkopie.nl)

Ik was bijzonder getroffen door een werk van de Amerikaanse artiest Titus Kaphar. Deze jonge Afro-Amerikaan (°1976) herbekijkt de traditionele kunstgeschiedenis en probeert de tijdloze waarde van de geschiedenis te tonen. Hij toont ons in de Villa Empain een soort 'Ecce Homo'-scene. Jezus bekleedt met een mantel, een doornenkroon en een rietstengel in de hand, tentoongesteld aan de spottende soldaten in het paleis van Pilatus. 

We kunnen hierbij lezen in het evangelieverhaal van Mattheus :"Ze kleden hem uit en leggen hem een scharlaken mantel om; ze vlechten van doorntakken een kroon en zetten die op zijn hoofd, met een rietstaf in zijn rechterhand" (MT. 27, 28-29). 

In de kunstgeschiedenis is deze scene meermaals getekend, geschilderd en gebeeldhouwd. Zo bijvoorbeeld ook de Milanese Renaissance schilder en leerling van Leonardo da Vinci, Andrea de Solario (1460-1524) en zijn 'Ecce Homo' (afbeelding zie hierbij). 

Titus Kaphar nu schildert ook een Christusfiguur, met paarse mantel, rietstok en doornenkroon, maar hij bedekt de figuur zelf met een zwarte korrelige ondoorzichtige laag teer. De artiest geeft zijn werk de titel Created in his Likeness (geschapen naar zijn beeld) (cfr. Genesis hoofdstuk 1, vers 27).

Hierover lees ik in de catalogus : "Hoe zou God eruit zien die 'de mens naar zijn evenbeeld schiep'? Wat zouden zijn gelaatstrekken zijn in de verbeelding van een Afrikaan, een westerling of een oosterling?"

(eigen foto : Titus Kaphar : Created in his Likeness)

Het brengt mij bij de evangeliepassage waar Jezus in zijn lering over het Laatste Oordeel zegt dat hij de schapen van de bokken zal scheiden. De schapen mogen het Rijk binnengaan omdat ze barmhartig waren tegenover anderen. Zij hadden zich evenwel afgevraagd: waar hebben we U hongerig, dorstig, naakt, ziek enz. gezien? En dan zegt Jezus: wat je doet aan de minsten der mensen heb je aan mij gedaan. (Mattheus 25)

Geen goud, geen glitter op dit schilderij, maar toch een heel christelijke icoon.

Iconen - Icons - vroeger en nu - 2 -

 In een vorige bericht introduceerde ik de tentoonstelling "Icons" in de Brusselse Villa Empain (nog tot half november). 

In de vroegere schermkamer hangen de meeste traditionele iconen samen, geflankeerd door het werk van de hedendaagse kunstenaar Fabrice Samyn.

Een aantal fraaie iconen uit de 16e en de 19 eeuw worden in deze verduisterde kamer getoond, mooi belicht zodat de gouden tinten helemaal tot hun recht komen. Het geheel ademt iets sacraals, tegelijk heel rijk én heel menselijk. 

Door de doordachte opstelling ontstaat in deze schermkamer een mooie dialoog tussen een deësis (ca. 1800-1835), drie titelloze werken van Samyn uit een reeks met titel "Feu l' icône en feu"(2016) en de icoon "De brandende struik" (ca. 1600).

De Deësis is een belangrijke compositie die in de Orthodoxe kerken meestal een centrale plaats inneemt op de iconostase wand die het priestergedeelte scheidt van de ruimte voor de gewone gelovigen. De Deësis bestaat uit drie figuren, centraal de Christus als goddelijke leraar geflankeerd door de Moeder Gods en Johannes de Doper.

(eigen foto)

De reeks "Feu l'icône en feu" of in het Engels vertaald als "Burning is Shining" bestaat uit panelen hout (32,5 x 25,5 cm) die verbrand werden en dan met bladgoud bekleed. Het bladgoud is als een knipoog naar de gouden achtergrond van iconen en het door brand geblakerde hout doet natuurlijk denken aan de Godsverschijning aan Mozes. In de Naardense bijbelvertaling lezen we het zo:

"Dan laat zich aan hem[Mozes] zien : de engel van de Ene in een vuurvlam uit het midden van de Sinaïdoorn; hij ziet het aan : ziedaar, de Sinaïdoorn gloeit in het vuur en de Sinaïdoorn wordt niet verteerd!" (boek Exodus hfst.3,2)

(eigen foto)

De icoon "De brandende struik" verwijst natuurlijk ook naar deze Godsopenbaring, maar ze verbindt daarin een orthodoxe allegorische uitleg van deze tekst. Het brandende braambos is zo de voorafbeelding van de incarnatie van God in Christus, waarbij Maria in haar maagdelijkheid wordt vereenzelvigd met de brandende maar niet verteerde woestijnstruik. De icoon werd omstreeks 1600 geschilderd.

(eigen foto)

Iconen - Icons -vroeger en nu -1-

 Heel graag bezoek ik tentoonstellingen in de Brusselse Villa Empain. Er is niet alleen de omgeving van dit Art Decobouwwerk maar telkens opnieuw brengt de Boghossian Foundation een doordachte thematentoonstelling waar plaats wordt gemaakt voor artiesten en verhalen uit Oost en West en uit het Midden-Oosten. Zo ontdek je altijd weer nieuwe artiesten en nieuwe gezichtspunten. 

Nog tot  midden november is er nu een expositie met als titel : "ICONS". 

De titel en de affiche van de tentoonstelling geven al aan wat je mag verwachten. Van de eeuwenoude religieuze traditie tot nu heeft het begrip 'icoon' heel wat betekenissen gehad. In onze tijd is een icoon iemand die een gemeenschap, beweging of mode belichaamt. 

Die waaier aan betekenissen worden mooie verbeeld doorheen deze expositie. 

Het affichebeeld is een foto van de Franse zangeres en actrice Lio die verbeeld wordt als een Onze Lieve Vrouw van Smarten door het kunstenaarsduo Pierre et Gilles. Dit beeld, typisch voor deze Franse artiesten, is tevens 'iconisch' voor deze tentoonstelling. Er is plaats voor de oude religieuze context én voor de hedendaagse 'nieuwe' iconen.

Woorden en hun betekenissen verschuiven door de tijd heen, maar iconen blijven altijd verwijzen naar het beeld van iemand exemplarisch, iemand 'voor-beeldig' in/voor zijn of haar tijd. Door hedendaagse beroemdheden als icoon voor te stellen wordt hun semi-religieuze status geaccentueerd en tegelijk soms bekritiseerd of minstens bevraagd. Die boeiende gang door de tijd en wat tot voorbeelden wordt getoond maakt het bezoek van deze tentoonstelling zeker de moeite waard.