Groots al knielend - 3 - Dom Helder Camara

 In 1969 verscheen bij Desclée De Brouwer het boek van José de Broucker "Dialogen met Helder Camara. Portret van een vredelievende geweldenaar." waarin deze Franse journalist de aartsbisschop van Recife gedurende weken volgt in zijn dagelijkse bezigheden en hem interviewt. Dom Helder Camara leefde van 1909 tot 1999 en was van 1964 tot 1985 aartsbisschop van Olinda en Recife (Noord-Oost-Brazilië). Tijdens het Tweede Vaticaans Concilie was hij een belangrijke figuur die heel hoog gewaardeerd werd door onder anderen kardinaal Suenens (toen een van de vier moderatoren van het concilie).

Hij was ook een fervente tegenstander van de dictaturen die toen in Brazilië en andere Zuid-Amerikaanse landen zorgden voor een zeer onsociale politiek. Hij bezielde de CELAM (Zuid-Amerikaanse bisschoppenconferentie) tot een uitgesproken inzet voor de armen en de verdrukten. Vandaar ook zijn bijnaam : de rode bisschop.

Enkele keren was hij in België, onder meer op 21 mei 1970 om een eredoctoraat te ontvangen aan de KU Leuven. Ik mocht hem twee keer meemaken eenmaal tijdens de uitvoering van een door hem geschreven oratorium en eenmaal tijdens een vastenbezinning in de Gentse Sint Baafskathedraal. Ik was enorm onder de indruk van de energieke en tegelijk warm-menselijke uitstraling van die kleine broze man.

(links kardinaal Suenens en in het midden Dom Helder Camara
na de ontvangst van een eredoctoraat aan KU Leuven 21 mei 1970
©wikipedia)

José de Broucker brengt verslag uit van zijn weken met dom Camara, deels als beschrijvende ooggetuige, deels als interviewer.

"Dom Helder slaapt niet. Maar waarschijnlijk moet het geheim van zijn vitaliteit en zijn evenwicht gezocht worden in wat hij juist zijn 'nachtwake' noemt.

-Sinds het seminarie ben ik gewend 's morgens om 2 uur op te staan. Ik zet mijn wekker, en ik ben dan heel moe. Maar op dat moment, hé, maak ik weer eenheid. Overdag word ik in alle richtingen uit elkaar getrokken: een arm trekken ze hierheen, mijn andere arm staat uitgestrekt naar een andere richting, het ene been is deze kant uitgegaan, het andere die kant uit. Ik moet weer eenheid maken. Ik haal mijn ene arm terug, en de andere arm, dit been, en dan dat been...

Weer eenheid maken in Christus vooral...

Het is de tijd dat Dom Helder zijn brevier bidt, de tijd voor persoonlijk gebed ook, en dat hij zijn korte meditaties in versvorm schrijft.

(...) De 'wake' begint om 2 uur 's morgens. Hoelang ze duurt? Te oordelen naar wat erin afgedaan wordt, heel lang.

Doch even ritueel als hij opstaat, houdt Dom Helder eraan vast weer naar bed te gaan en nog wat te slapen voor de mis. En als hij niet in een of andere parochie verwacht wordt, leest hij die mis om 6 uur, kwart over 6..."

(o.c. blz. 42-43 passim)

De Broucker mocht toen ook 

enige van Camara's nachtmeditaties 

in zijn dialogenboek opnemen.

In een van die meditaties gaat het over knielen.

"Allen verwachtten dat ik voorwaarts ging

en mijn verlangen

was op de knieën te vallen

en u te horen zeggen :

'Ik ben de Weg'. " 

(o.c. blz. 222)

De sociale voortrekker geprangd tussen wat zijn omgeving verwachtte en hoe hijzelf zijn roeping beleefde. In de jaren 1970 was er vaak binnenkerkelijke spanning over de verhouding actie en gebed, sociale inzet en contemplatie, verzet en overgave of hoe dit spanningsveld ook genoemd werd. Camara toonde in zijn leven dat die twee samen horen.

 

Denkend bij devotie : mano poderosa

 Eind september bezocht ik voor het eerst Straatsburg, de tweede hoofdstad van de Europese Unie, de hoofdplaats van de Elzasstreek, ooit vrijstad binnen het Heilig Roomse Rijk, op de wip tussen Frankrijk en Duitsland.

Een andere streek, andere bouwstijl én andere accenten in het tonen en beleven van het christelijke geloof.

In een etalage vol souvenirs en christelijke devotionalia viel mij één beeld bijzonder op. Een beeld wellicht in porselein met een opgeheven rechterhand mét wonde...dus van Christus. Op de vier gestrekte vingers zien we de heilige grootouders en ouders van Jezus, Joachim, Anna, Jozef en Maria en op de duim het kind Jezus.

De hand staat op een wolk waarop vier engelen zitten die een of ander passiewerktuig voor zich houden. Het geheel wordt verkocht als 'la main puissante de Dieu', of 'de machtige hand Gods'.

(foto : Marc Deconinck)

Na enig opzoekingswerk vond ik dat deze uitbeelding teruggaat op Mexicaanse devoties. In het Spaans spreken ze van de "mano poderosa". Een beeld dat de menswording van Christus heel plastisch uitbeeld met enerzijds zijn afkomst (ouders en grootouders) en anderzijds zijn menselijke dood (gewonde hand en de werktuigen van zijn lijden lans, kruis, zweetdoek en ???).

Merkwaardig om dit zo hispanic-beeld te vinden in hartje Elzas. Of dit enkel voor toeristen bedoeld is of ook aansluit bij plaatselijke devotiepraktijken is mij niet duidelijk.

Het verlangen naar een 'sterke hand' verbeeld in een religieus kleedje of een verbeelding van een magisch geloof???

Groots al knielend - 2 - Timothy Radcliffe

 Timothy Radcliffe (1945) is een Engelse dominicaan, die zijn orde heeft geleid van 1992 tot 2001 en die door paus Franciscus tot kardinaal werd gecreëerd in december 2024. De paus moest even van de regels afwijken omdat Radcliffe géén bisschop was. De ordo praedicatorum (orde van de predikers) heeft als missie het geloof te verdiepen en te verkondigen, dus zou je dominicanen kunnen omschrijven als welbespraakte studaxen. Als dominicaan had Radcliffe zich al heel positief uitgelaten over homoseksualiteit en over een meer barmhartige houding ten opzichte van gescheiden gelovigen, naast zijn hartstochtelijke inzet voor meer sociale rechtvaardigheid. In de aanloop naar de synode van oktober 2024 heeft de dominicaan, op vraag van de paus, een driedaagse retraite gehouden voor de synodedeelnemers. 

(Timothy Radcliffe december 2023
©fenwickfriars instagram)

Een maand eerder, in september 2024 sprak deze eminente dominicaan tot het congres van alle benedictijner-abten. Naar het einde van zijn toespraak toe weidt hij uit over het thema aanbidding.

"Aanbidding is een diep instinct in de mensheid. Dom Bede Griffiths beschrijft een moment van openbaring toen hij als schooljongen 's avonds een leeuwerik hoorde zingen :'alles werd stil in de langzame zonsondergang en door het floers van de naderende duisternis die alles ging bedekken. Ik voel nog het ontzag dat over me kwam, het gevoel dat ik op de grond moest knielen alsof ik in de aanwezigheid van een engel had gestaan. Ik durfde nauwelijks omhoog naar de lucht te kijken, want het leek alsof dat slechts een voorhangsel was voor Gods gezicht.'

De grote kerkhistoricus Peter Brown groeide op als protestantse jongen in Dublin maar liet de geloofspraktijk los. Wat hem terugbracht was het reciteren van de koran tijdens een bezoek aan Iran en de viering van de Eucharistie de dag daarna. Hij ving een glimp op van schoonheid en besefte toen wat hij gemist had in zijn leven : aanbidding. Etty Hillesum, de Joodse mystica, die in Auschwitz vermoord werd, schreef: 'Het was alsof mijn lichaam bedoeld en gemaakt was om te kunnen knielen. Soms, in momenten van diepe dankbaarheid, voel ik een diepe drang om te knielen." 

Ik (=Radcliffe zelf) heb een kleine vergelijkbare ervaring van wat ze bedoelde. Na een zware operatie vanwege kanker kon ik twee jaar niet knielen. Dat was een diep gemis." (cfr. Benedictijns Tijdschrift 2025, nr. 2, blz. 58)

Een letterlijk en figuurlijke grote mijnheer als Radcliffe voelt zich niet te groot, ondanks zijn eruditie en zijn vooraanstaande positie, om te knielen én toe te geven dat hij het gemist heeft tijdens zijn periode van revalidatie. Wie het Woord bestudeert en verkondigt moet dus ook tijd nemen om zijn relatie met de Ene te bewaren en te verdiepen, niet alleen met zijn verstand maar ook met zijn biddende hart.

Denkend bij devotie : de maagd met uitgestrekte armen van Straatsburg

 Bij een bezoek op een doordeweekse, regenachtige dag aan de kathedraal van Straatsburg stond in de linkerzijbeuk heel centraal een bijzonder beeld van Maria, omringd met tientallen kaarsjes, wat de devotie tot dit beeld aantoont.

Het beeld blijkt van recente datum te zijn (1946), gemaakt door Pierre Klein en gepolychromeerd door Guy Vetter. Wel gaat het terug op oudere afbeeldingen die onder andere te zien waren op processie- en bedevaartvaandels. De oudste afbeelding zou enkele honderden jaren oud zijn en ontstaan na de vrijwaring van de stad tijdens een oorlog, vrijwaring toegeschreven aan de bescherming van Maria. Met het Christuskind op haar schoot strekt zij haar armen zijwaarts beschermend over de stad. Deze uitbeelding zou typisch Straatsburgs zijn.

Het beeld stond eerst in de crypte van de kathedraal, waar het maar sporadisch te zien was, maar sedert oktober 2019 kreeg het zijn huidige prominente plaats en is dagelijks te bezichtigen en vereren door inwoners en toeristen.

(eigen foto)