Het evangelie ver-dicht en ver-beeld - bij El Greco 2

 In een vorig bericht heb ik via El Greco en Simon Vestdijk stil gestaan bij de 'ontkleding van Christus', het moment in het lijdensverhaal waar de soldaten Christus aan de beul zullen overleveren, maar dan twisten over de kleren van de veroordeelde, een extraatje op hun gewone soldij.

Nu wil ik het daaropvolgende tafereel in het passieverhaal belichten, weer aan de hand van een schilderij gemaakt in 1600 door El Greco  (1541-1614) en een gedicht, ditmaal van de Nederlandse dichter Pierre H. Dubois (1917-1999).

Het schilderij dat momenteel in het museum van Athene hangt stelt de kruisiging van Jezus voor, op een rotsblok en in de achtergrond een stad in het donker en met aan zijn voeten de maagd Maria, Maria Magdalen en de apostel Johannes, zoals het in het evangelie van Johannes ook verteld wordt (Joh. 19, 25-27).

(El Greco : Kruisiging met de maagd Maria en Sint Jan de evangelist ©Pinterest)

Dubois schrijft dit sonnet met duidelijk El Greco voor ogen en als beschouwer laveert hij tussen hoop en onrust. De grauwe realiteit van deze marteldood roept wisselende emoties op, die ook te zien zijn in de heftige luchten en de verschillende blikken van wie onder het kruis staan. Het kwatrijn beschrijft eerst het schilderij om dan na de twee kwatrijnen om te slaan naar het poëtische ik en zijn gevoelens.

EL GRECO OP GOEDE VRIJDAG

Een grauwe lucht verwisselt steeds van toon

en wordt door jacht na jacht uiteengereten.

De hemel schijnt door wolken somber-schoon.

Antieke tors in wind en weer vervreten,

zo hangt, gestorven aan zijn kruis, Gods Zoon.

De blikken zijn aan 't loden lijk geketend.

De woeste heuveltop maakt ook de hoon

wanhopig en gemarteld en onwetend.

En 'k vraag waarom, als uit zijn eigen braaksel

de mens ten hemel staart, de kreet niet klinkt:

'Dode Zoon Gods, zo vreselijk is Uw raadsel,

dat door Uw dood - Uw eigen hulploos maaksel -

mijn hoop, gekoesterd door een diep instinkt,

voortaan tot gruwelijke onrust wordt verminkt.'

(uit: Het evangelie volgens dichters. Bloemlezing uit de Nederlandstalige poëzie. Samengesteld door Patrick Lateur en Stefan van den Bossche. Uitg. Lannoo, Tielt, 1999, blz. 206)

Het evangelie ver-dicht en ver-beeld - bij El Greco 1

 In de kunsten zoeken artiesten wat de evangelieverhalen kunnen betekenen. Schilders doen het al schilderend, dichters al dichtend. En soms dichten poëten bij een beeld.

De Nederlandse dichter Simon Vestdijk (1898-1971)schreef een vers bij het grote doek van de Grieks-Spaanse schilder El Greco (1541-1614) El expolio (de ontkleding van Christus)  (1577-1579) dat geschilderd werd voor de kathedraal van Toledo. 

El Greco schilderde een rustige Christus wiens verlichte gezicht naar de hemel is gericht in felrood gewaad, omringd door een reeks harde, grimmige hoofden met elk een eigen persoonlijkheid. Aan zijn voeten zien we links hoe een timmerman het kruis klaarmaakt waaraan hij zal sterven en rechts de drie Maria's die droevig toekijken.

(El Greco : El expolio - ©museodelprado.es)

En de dichter Vestdijk focust zich ook op deze tweedeling boven en beneden, met in de eerste twee terzinen de vraag of Christus zich kon/mocht/wilde redden uit zijn lot of niet. De twee laatste terzinen proberen te achterhalen wat er omgaat bij de moeder van Jezus. Menselijker wijze is de kruisdood die zal volgen op deze ontkleding een falen en dat besef doorademt heel het gedicht van Vestdijk. De dichter verwijst daarbij ook naar de evangeliepassage waarin de soldaten zijn kleren in vieren verdeelden (cfr. Joh. 19,23). Ook al kan een schilderij geen geluid maken, toch weet de dichter de hectiek die Christus omringt mooi te verwoorden : kletteren, twisten, schetteren in contrast met de ingetogenheid van Christus en Maria.

Twee benaderingen, gespreid over vier eeuwen, maar allebei met een heel menselijke inslag, allebei denkend over de menselijkheid en goddelijkheid van Christus.

DE ONTKLEDING CHRISTI

 Naar El Greco

'Kan hij de soldeniers die rond hem kletteren

En twisten om 't eigendom van zijn kleed

Niet met één heffen van zijn blik verpletteren?

Moet hij den laffen aanloop tot een wreed

Voldongen doem als heil'gen plicht betrachten,

Is hij moede voltrekker-zélf van 't leed?'

Voelde er zoo eene onder haar die wachtten

Met hem tezamen op 't einde? Ontstraalden

Haar and're dan berustende gedachten

Waarvan men later wonderen verhaalde?

Zij stond als moeder vroom in 't woeste schetteren,

Maar vrouw is zij geweest den held, die faalde!

(Vestdijk, Simon in : Het evangelie volgens dichters. Bloemlezing uit de Nederlandstalige poëzie. Samengesteld door Patrick Lateur en Stefan van den Bossche., uitg. Lannoo, Tielt, 1999, blz. 182)

Woorden voorbij de stilte

 Heel graag wandel ik over een begraafplaats en dan laat ik de grafstenen of kruisen spreken met hun architectuur, de data over de gestorvenen, de symbolen die gebruikt worden én de teksten die te lezen zijn. 

Onlangs was ik op de rooms-katholieke begraafplaats Sint-Laurentius in Rotterdam (Crooswijk) en hier enkele grafschriften die mij zijn opgevallen.

Elk op hun manier spreken ze voor zich, 

spreken ze ook voorbij de grote stilte van de dood,

vormen ze stof tot bezinning en gebed.

Christus atleet ... (2)

 Jezus wordt soms voorgesteld en uitgebeeld als de 'ideale' man, volgens de normen van deze of gene tijd en van deze of gene cultuur. In de tijden van de barok levert dat een veelheid op aan verbeeldingen van een zeer atletische figuur die zo kan verschijnen op de atletiekpiste of het zwembad. Daarbij weten we op geen jaren of dat beeld ook maar enigszins met de historische Jezus overeenstemt. Ik vermoed eerder niet dan wel...

(kathedraal Brugge - eigen foto) 

In deze dagen van de Olympische Spelen kunnen we niet alleen kijken naar een atletische Jezus, maar ook enkele Bijbelse plaatsen lezen waar het christelijke leven wordt vergeleken met het leveren van een sportprestatie.

In de eerste brief van Paulus aan de gemeente van Korinthe verdedigt hij zijn grote ijver en inzet op deze manier (vertaling Naardense Bijbel) : " Alles doe ik voor het evangelie, om er zelf ook deel aan te krijgen. Ge wéét het: wie in het stadion hardlopen lopen allen hard, maar slechts één behaalt de prijs; loopt dan zo dat ge die haalt! Ieder die traint voor een wedstrijd beheerst zich in alles, zij om een vergankelijke krans te ontvangen, wij voor een onvergankelijke. Daarom loop ik niet hard zonder doel en ben ik geen bokser die in de lucht slaat." (1 Kor. 9, 23-26). 

 En in de brief aan de Hebreeën worden de gelovigen opgeroepen om met volharding "de wedstrijd te lopen die voor ons ligt"  (Hebr. 12,1).

(collegiale kerk St. Waltrude Bergen/Mons - eigen foto)

Christus atleet... (1)

 Van Jezus Christus bestaan geen 'levensechte' afbeeldingen. Volgens de traditie is het gezicht van Jezus geprent in de zweetdoek waarmee Veronica tijdens de kruisweg zijn gezicht heeft gedept. Maar dat verdient wel een korrel zout...

Een voordeel van dit gebrek aan een 'historisch' beeld is dat de persoon van Jezus in elk tijdsgewricht en in elke regio/cultuur weer altijd andere uitbeeldingen kreeg.

In deze dagen waar het gonst van de berichten over de Olympische Spelen zie ik zo voor mij een aantal beelden van Christus die ons een ideale, atletische persoon tonen, een jonge man met een afgetraind lichaam, iemand die zo zou kunnen deelnemen aan een olympische wedstrijd zwemmen of atletiek. 

Zo zag ik in de kerk Sint Walburga in Veurne in de loop van de maand juni laatst enkele sculpturen met een atletische Jezus.

Passend in deze dagen vol van atleten...

(eigen foto's)