Op zoek naar ons ingeboren verlangen: Rothko

De Amerikaanse schilder Mark Rothko(1903-1970) wilde met zijn abstracte schilderijen een spirituele ervaring aanbieden,  zoals hijzelf zei: 'a sacred experience'. In de herfst en winter van 2014-2015 was er in Den Haag een grote overzichtstentoonstelling en bij die gelegenheid schreef de Nederlandse essayist en schrijver Joost Zwagerman een uitvoerig essay over Rothko, opgenomen in de bundel "De stilte van het licht. Schoonheid en onbehagen in de kunst." (De Arbeiderspers, Amsterdam, 2015).
[Zwagerman verwijst in zijn essay naar een krantenartikel van Henk van Os en naar twee gedichten van de Amerikaanse dichter John Taggart.]
Lees je even mee met Zwagerman (a.w., blz. 87-88)?

"Nog maar een keer die saillante woorden van Henk van Os over het aanschouwen en beleven van het werk van Rothko: 'ontkomen aan jezelf in sublieme rust.' Met woorden als uit een eenvoudig liedje vertolkt Taggart die ontkomen aan jezelf: 'I have moved away all the way away / from those rooms in this black room.'  

(Mural for End Wall (Untiteld) , 1959)

'Those rooms' staan voor alle plekken, binnens- en buitenshuis, waar men altijd 'aanwezig' is of dient te zijn, en waar het 'ontkomen aan jezelf' onmogelijk, onwenselijk en misschien zelfs onoorbaar is. Voor het uiterst intieme en zelden aan derden in woorden over te brengen 'ontkomen aan jezelf' bieden de monochromen van Rothko een mogelijkheid. 'Movement of transparancy' noemt Taggart op weer een andere plaats in 'The Rothko Chapel Poem' die inwaartse zelfverdwijning. Mark Rothko las de werken van Sint-Johannes van het Kruis, in het bijzonder zijn 'Geestelijk Hooglied'. In dit 'Geestelijk Hooglied' schreef Sint-Johannes van het Kruis: 'Wie iets moet zoeken dat verborgen is, moet in het verborgene doordringen tot de verborgen plaats waar het zich bevindt. Als hij het dan vindt, is hij even verborgen als dat ding.'

(eigen foto Gemeentemuseum  Den Haag
14 november 2014)

Sint-Johannes van het Kruis schreef eveneens: 'Leren leven is de ruimte durven betreden die God verlaten heeft'. Misschien betrad Rothko in en door zijn werk die door God verlaten ruimte. Zijn schilderijen tonen de lege ruimtes die overblijven nadat ze door God verlaten zijn.
God uit zichzelf in het harde feit dat Hij een alomtegenwoordige afwezigheid is - zo zou je het godsbesef van Sint-Johannes van het Kruis en Meister Eckhart ultrakort kunnen typeren. Nog korter gezegd: verschijnen is verdwijnen. Dàt is wat er ook in de werken van Rothko gebeurt. Iets onthult zichzelf - om vrijwel tegelijkertijd in zichzelf te verdwijnen."

Hoe we al kijkend naar de schilderijen van Rothko ons ingeboren verlangen op het spoor komen...
Het kerkelijke feest van de Hemelvaart van Christus is het feest van God die onze wereld verlaat. En Rothko en Zwagerman bieden stof tot bezinning op deze feestdag. Ze laten ons bezinnen over hoe we de ruimte kunnen betreden die God verlaten heeft.