De genade van de troost - verder denken bij een essay van Bernard Dewulf- 01

Op 23 juni laatst verscheen in De Standaard Weekblad een essay van Bernard Dewulf "over troost, de pijnstiller". Hij laat de lezer meegaan op zijn zoektocht wat troost zou kunnen zijn. Boeken van Herman de Coninck en Alain de Botton naast het woordenboek helpen hem een stuk op weg.
De schrijver en filosoof tonen voor Dewulf een parallelle weg: ondanks alle materiële voorspoed blijven mensen met verdriet, angsten, frustraties zitten. Zich daarbij neerleggen noemen ze een vorm van pessimisme die troost biedt. Hij ziet vele vormen van troost, zoals er vele vormen van pijn en verdriet zijn. Het woordenboek zegt hem dat troost  is "wat dient om verdrietige omstandigheden draaglijker te maken".  Inderdaad, dat lees ik ook, maar Dewulf citeert heel selectief. Hij laat het eerste deel van de omschrijving weg waar je kan lezen: het schenken van bemoediging. Dat klinkt voor iemand die zweert bij pessimisme blijkbaar te positief. Dus weg ermee.

(Dolorosa
video diptych Bill Viola)

Dewulf blijft toch ergens op zijn honger zitten na het lezen van het woordenboek, want hij blijft de vele verschillende gedaantes zien van pijn en troost. In die veelheid zoekt hij verder naar een gemeenschappelijke noemer. "Allemaal komen ze op hetzelfde neer: we zoeken voortdurend dag in dag uit naar genade in al haar beschikbare vormen." Dat tussentijds besluit komt er met centraal een woord dat mij verraste op die plek: genade. Het duurt nog lang eer de auteur op dat woord terugkomt.

Zelf was er mij onlangs gevraagd iets te schrijven over "hoop" voor het monastieke tijdschrift "De Kovel" (juni-nummer 2018). Ik weet o.a. vanuit deze schrijfervaring hoe je tekst en gedachtegang mee wordt bepaald door wat je op je zoektocht tegenkomt.
Dewulf die heel goed en intensief kan kijken naar beeldende kunst, had ook kunnen zoeken naar beelden over troost. Als christen kan ik hem enkel staties van de klassieke kruisweg aanbevelen.

Vooraleer je hautain je neus ophaalt voor deze suggestie want te gelovig, bedenk dan dat dit lijdensverhaal oer-menselijke lijdensthema's toont: verraad door 'vrienden', oneerlijke rechtspraak, eenzaamheid, foltering, manipulatie van de massa, stil medeleven, confrontatie met schuld en onschuld en nog meer. Dus ik zie dan twee scenes in het bijzonder.
Eerst het korte gesprek tussen Jezus die zijn kruis draagt en de wenende vrouwen die hij op zijn kruisweg ontmoet. Die passage kan je nalezen in het evangelie van Lucas (hoofdstuk 23, 28-31). De Nederlandse schilder Jan Toorop beeldt dit zo uit in de achtste statie van zijn kruisweg.


En dan heb je de staties 13 en 14 van de kruisweg wanneer Jezus na zijn dood van het kruis wordt genomen en vervolgens in zijn graf wordt gelegd. De Vlaamse primitieven brachten dit op een altijd eendere en toch altijd andere manier in beeld. Een detail uit een kruisafneming van Christus door Rogier van der Weyden toont de ontroostbare Maria en de apostel die troostend probeert nabij te zijn.

Bemoediging zou dus een even waardevolle insteek kunnen geweest zijn voor zijn essay. Maar als je als mens op eigen kracht volmaakt moet zijn, zelfstandig denken en handelen, een eigen identiteit opbouwen en beleven, dan is elk gemis een soort falen dat pijn doet en tot pessimisme leidt. Zie bijvoorbeeld het essay over troost van de claris zr. Angela Holleboom:  http://zustersclarissen3800.be/artikels/troost/.
Het etymologisch woordenboek (red.Marlies Philippa e.a., Amsterdam 2009) plaatst naast het woord troost als synoniem: opbeuring. Van Dale zegt over iemand opbeuren: hem uit zijn moedeloosheid opheffen. Bemoediging of opbeuring kleuren troost anders dan het traject dat Bernard Dewulf bewandelt.
Laat het wel wezen: het parcours dat Dewulf voorstelt boeit maar is dus wel eenzijdig.
(einde eerste deel)