Lichtdrager in Villa Empain

 Nog tot 18 april kan je in de Villa Empain een mooie tentoonstelling zien onder de titel "The Lighthouse", met vele kunstinstallaties rond het thema licht. 

De in Beiroet geboren Palestijnse kunstenares Mona Hatoum (°1952) is er aanwezig met een lantaarn, in het Arabisch "Misbah". 

(foto Marc Deconinck
Mona Hatoum : Misbah)

De decoratieve lantaarn toont een schaduwspel dat ontstaat door de uitsparingen rond de ronddraaiende lichtbron. We zien op de omringende muren beelden van gewapende soldaten. Onder- en bovenaan suggereren stervormen de flitsen van bommen die rondom exploderen.

Deze eenvoudige installatie bracht mij tot een ander beeld. Als christen worden we uitgenodigd om ons geloof zo te beleven dat we Christus' licht uitstralen.  Jezus spreekt in de Bergrede enkele keren over licht: "Gij zijt het licht der wereld; een stad die bovenop een berg ligt is niet bij machte verborgen te blijven" (Matteüs 5, 14) en   "Zo moet uw licht stralen voor de mensen, opdat zij uw goede werken zien en uw Vader verheerlijken die in de hemelen is!" (Matteüs 5,16) [Naardense Bijbel].  

Bedenk dan even dat de ronddraaiende lantaarn als centrale

(afbeelding van internet)

uitsparing niet een gewapende soldaat zou hebben, maar een baby zoals de "Radiant Child" van Keith Haring. Zo zouden we als christenen moeten leven: lantaarns die het licht van het Kerstekind uitstralen. 

Hemels (?) licht in de Villa Empain

 Nog tot 18 april 2021 kan je in de Villa Empain, zetel van de Boghossianstichting, de tentoonstelling The Light House bezoeken. Zoals de titel al suggereert gaat het over licht. Vele boeiende hedendaagse kunstinstallaties over licht en wat licht kan betekenen voor de mens kan je daar zien en beleven. Het woord 'licht' roept onmiddellijk heel wat associaties op en artiesten  gaan deze betekenissen verder onderzoeken en bevragen. 

Een van de eerste werken, centraal in de opstelling van de tentoonstelling, is een installatie van verschillende neonbuizen die als het ware vanuit de hemel / het plafond neerdalen, dat de titel meekreeg: "Jusqu'à preuve du contraire". De in Frankrijk en Marokko (Tanger) levende artiest Mounir Fatmi heeft op de neonlampen in het Arabisch en in het Engels Koranverzen geschreven van Soera 24.

(eigen foto 15/01/2021
detail installatie Mounir Fatmi)

Volgens het programmaboekje zegt de artiest hierbij: "Door het licht te worden, is God nooit echt geïncarneerd en kan hij niet fysiek worden voorgesteld." Hij wil met deze installatie de associatie tussen God en licht in monotheïstische religies in vraag stellen, aldus verder in de bezoekersgids. Voor wie het christelijke geloof iet of wat kent, is deze redenering van Fatmi niet juist. De kern van de christelijke geloofsbelijdenis, uitgedrukt in de zogenaamde 12 artikelen van het geloof én door àlle christelijke kerken erkend, is juist de aanname dat Jezus van Nazareth niet zomaar een profeet (cfr. Islam) of zomaar een rabbi/leraar (cfr. Jodendom) is. De helft van deze geloofsartikelen hebben betrekking op Jezus, zes van de twaalf punten van het 'credo'. Hij is God én mens, hij is de incarnatie van Gods liefde. Het goddellijke licht is dus voor christenen fysiek voor te stellen dank zij de incarnatie.

(foto Marc Deconinck
15 januari 2021
Mounir Fatmi :
 Jusqu'à preuve du contraire)

Wel begrijp ik heel goed dat net déze soera 24 onderwerp is van deze installatie én onderwerp van kritiek op religies. Deze soera met als titel : An Nur  d.w.z.. Het Licht, behandelt o.a. valse eden, laster en geeft richtlijnen voor het gedrag van vrouwen (zoals ogen neergeslagen houden, gesluierd zijn,...).

Deze mooie aansprekende lichtinstallatie heeft zeker bij mij haar doel bereikt: nadenken over de lichtmetaforen in godsdiensten én over de mogelijke verblinding door geloof.

Herinnering uit het niets

Wat is een religieuze ervaring, een spirituele beleving? Er zijn veel getuigenissen te vinden en de meesten kunnen zich vinden in benaderende woorden en beelden die zeggen: ik vind mezelf terwijl ik een hogere verbondenheid beleef. Dit vinden is voor velen een soort van zichzelf terugvinden, zichzelf her-inneren, zichzelf terug in zichzelf ont-dekken. Het is ook vaak een soort van geborgenheid ervaren en beleven.

Twee verbeeldingen plaats ik hier bij elkaar. Er is een vers van de Sloveense dichter Ales Steger en een monumentaal beeldend werk van Berlinde De Bruyckere dat ik zag in een tentoonstelling in Mechelen (2019). 

(eigen foto - 8 februari 2019
Berlinde De Bruyckere : Mantel I)

Beide benaderingen vragen om aandacht te hebben voor dat waar we nauwelijks aan denken (of beter voor die waar we nauwelijks aan denken), die Onuitgesprokene en Onuitspreekbare, die ENE.

 MANTEL

Herinner je je nog de archivaris die zelfmoord pleegde

vanwege een verloren papier?

Drie bibliothecarissen die nooit terugkeerden van een depot?

De student geschiedenis die tijdens een examen de nek van de professor doorbeet,

omdat hij de prijs van aardappelsoep in 1889 even niet meer wist?

De papegaai die maar niet ophield met roepen: Stalingrad, seksuele revolutie, soevereiniteit?

Er is ook een ander soort herinnering, waarin je niets bewaart.

Een mantel die niemand gemaakt heeft, die niemand kan bezitten.

Je kan hem wel lenen, om warm te hebben, om te dromen.

Een gast in je eigen huis zijn. Een huurder van de tweede persoon enkelvoud.

Met je eerste herinnering probeer je tevergeefs alles te onthouden.

Aan de tweede, die jou roept uit het niets, denk je nauwelijks.

(Ales Steger in : Poëziekrant, september-oktober 2020, jg. 44, nr.5, blz. 74)

Mensen en bomen

 In de literatuur, dus ook in de Bijbel, fungeert de boom heel vaak als een metafoor voor de mens. Twee zo'n literaire boom-momenten wil ik hier delen, twee momenten die elkaar versterken en aanvullen.

Er is de mooie eerste psalm uit het boek der Psalmen, een eerste gedicht dat je gerust als 'programma' mag lezen voor het gehele boek van de psalmen.  Ik citeer hier de eerste drie verzen uit de vertaling van de Naardense Bijbel (12e druk 2017, blz. 723)

PSALM 1  *  Beatus vir

Zalig is de man

('s Hertogenbosch - eigen foto -
juli 2017)

die niet meeging in het beraad van bozen,

op de weg van zondaars

niet is blijven staan,

op de zetel van de protsers

niet ging zitten.

Nee, in het onderricht van de ENE

heeft hij behagen, diens onderricht spelt hij,

de dag door en de nacht.

Wezen zal hij

als een boom geplant aan beken water,

die zijn vrucht geeft op zijn tijd

en zijn blad valt niet af:

al wat hij doet zal hem gelukken.

Over deze enkele verzen is er veel te zeggen (vers 1 : gaan/staan/zitten of het mechanisme van betrokken worden bij iets goeds of  zoals hier iets fout; enz...) maar nu wil ik even het beeld vasthouden van de boom. Een mens is als een boom die zich laaft aan de woorden van de ENE, die leeft bij gratie van het stromende water dat gepuurd wordt uit de verhalen van Abraham tot de eerste kerk en tot verhalen van humaniteit tot heden ten dage. 

En die boom zag ik als het ware opdoemen bij het lezen van een kort vers van Roger de Neef, dat ik ontdekt heb in de Poëziekrant van september-oktober 2020 (jg. 44, nr. 5,blz. 13).

De onderstroom van die beken water waaraan de boom van psalm 1 zicht laaft zie ik hier verwoord in een mooi breekbaar beeld: de onmogelijke stilte die ons voorgaat... 

Een boom

vraagt niets

hij bidt

beheert

de onmogelijke stilte

die ons voorgaat

Als mens mogen wij proberen die goddelijke dragende en voedende nabijheid te beleven...onze roeping én onze opgave.

Zondvloed anno 2021

 Covid-19 trekt alle aandacht naar zich, maar ondertussen woekeren andere problemen verder zoals de opwarming van de aarde met onder anderen een stijgende zeespiegel en weercapriolen met hittegolven afgewisseld met hevige regenval als gevolg. Die regen zorgt dan voor plaatselijk zware overstromingen. Dan denken mensen soms aan Bijbelse verhalen zoals de zondvloed.

(Geel 20 augustus 2020 - ©gva)

Bijbelse verhalen vertellen over de mens en over een God die met mensen begaan is, àls die Hem ten minste willen (proberen te) zien. De verhalen overstijgen hun eigen verhaalstof, want iedere generatie opnieuw worden ze herlezen vanuit nieuwe inzichten in literatuur, wetenschap en geloof. Sommige verhalen hebben zo'n gelaagdheid en zo'n veelstemmigheid dat ze onverslijtbaar lijken. Het verhaal van de zondvloed kan je uitvoerig lezen in het eerste bijbelboek, Genesis, in de hoofdstukken 6 tot en met 9. Alles loopt fout en God wil de vrome Noach en zijn familie redden, alsook van elk schepsel een paar zodat er na de zondvloed een nieuwe start kan genomen worden, zodat het verhaal van de mens en de dieren opnieuw kan beginnen. Twee beelden - naast de rij dieren die in/uit de ark stappen - worden in vele kunstwerken altijd weer verbeeld, nl. de duif die met een olijfblad in de bek terugkwam naar de ark (Gen. 8,11) en de regenboog die symbool wordt van God die geen tweede zondvloed zal dulden (Gen. 9, 12 e.v.). Deze twee beelden vinden we ook bij een vers van Roger de Neef, in zijn bundel "Grondgebied"  (uitg. Poëziecentrum, Gent, 2018, blz. 97).  Hier volgt het, met eerst een citaat van popzanger Bono.

REGENBOOG

See the bird with a leaf in her mouth

After the flood all the colours came out.

Bono

Exodus van geluiden

Wij wachten

In de diepte van afgronden

Onvindbaar voor elkaar

Zonder bericht zonder

Spoor van die regenboog

Straks

Het ijle zoemen van een drone

Vlakbij.

Deze enkele lijnen staan bol van Bijbelse en actualiteits-verwijzingen.  Hier ga ik even op verkenning. Om te beginnen bij het citaat van Bono, leadzanger van de groep U2, dat komt uit het lied "A beautiful day". 

Het lied, mét tekst, kan je via deze link volgen.

En dat is nog maar het motto van dit gedicht.

Nieuw jaar 2021

 "Enkele dagen geleden was er een gesprek met wetenschappers over artificiële intelligentie en robotten. Er bestaan robotten voor allen en alles. En dat neemt nog toe. Op een gegeven ogenblik stelde ik de vraag : Wat zullen robotten nooit kunnen doen? Er werd nagedacht, voorstellen gedaan, maar ten slotte was men het over één zaak eens : tederheid. Dat zullen robotten niet kunnen doen. En dat is wat God ons brengt vandaag: de wonderbaarlijke wijze waarop God in de wereld is willen komen. Dat doet in ons de tederheid herleven, de menselijke tederheid die naast die van God staat." 

(Adolf Hölzel: Aanbidding 1912
©Wikipedia)

Dit vertelde paus Franciscus op 23 december laatst (vertaling uit het Italiaans Marcel de Pauw msc; bron: Kerknet).

Aansluitend hierop wil ik een wens formuleren voor het nieuwe jaar...

Laat in 2021 de tederheid herleven, en laat elk van ons dat elke dag opnieuw proberen.

Dan wordt 2021 een nieuw jaar, elke dag opnieuw.

Alle goed gewenst voor dit nieuwe jaar dat ons is gegeven.